Агата Кристи - Забойства ў Лабернэм-Катэджы (на белорусском языке)

Агата Крысцi

Забойства ў Лабернэм-Катэджы

Апавяданне

Пераклад: Валерый Чудаў, Кацярына Дзмiтрыенка

Мiс Полiт узяла ў руку дзвярны малаточак i далiкатна пастукала ў дзверы катэджа. Крыху пачакаўшы, яна пастукала яшчэ раз. Пакунак у яе пад левай рукой ссунуўся, i яна паправiла яго. У гэтым пакунку была новая зялёная, прыгатаваная да прымеркi сукенка мiсiс Спэнлаў. На левай руцэ ў мiс Полiт вiсела сумка з чорнага шоўку, у якой ляжалi швейная рулетка, падушачка са шпiлькамi i вялiкiя нажнiцы.

Мiс Полiт - высокая худая жанчына з вострым носам, зморшчаным тварам, тонкiмi губамi i рэдкiмi прыгладжанымi валасамi.

Яна нерашуча пастаяла некалькi хвiлiн, потым стукнула ў дзверы трэцi раз. Кiнула позiрк удоўж вулiцы i ўбачыла нейкую постаць, што наблiжалася да яе. Мiс Хартнел, прыемная жанчына гадоў сарака пяцi, павiталася сваiм звычайным нiзкiм басам:

- Дзень добры, мiс Полiт!

Швачка адказала ёй:

- Дзень добры, мiс Хартнел.

У яе быў вельмi тонкi голас i правiльнае вымаўленне. Сваё жыццё яна пачынала пакаёўкай у лэдзi.

- Прабачце, - сказала яна далей, - вы часам не ведаеце, калi можна застаць мiсiс Спэнлаў дома?

- Не, не ведаю, - адказала мiс Хартнел.

- Бачыце, неяк няёмка выходзiць. На сёння была прызначана прымерка новай сукенкi мiсiс Спэнлаў. Яна прасiла прыйсцi а палове чацвёртай.

Мiс Хартнел паглядзела на свой гадзiннiк на руцэ.

- Цяпер ужо больш за палову.

- Я стукалася тройчы, але нiхто не адказвае, i я ўжо вырашыла, што мiсiс Спэнлаў некуды пайшла i забылася пра прымерку. Звычайна яна не забываецца, калi прызначае, да таго ж яна хацела паслязаўтра надзець гэтую сукенку.

Мiс Хартнел адчынiла брамку, прайшла з мiс Полiт па сцежачцы да катэджа i спынiлася каля зачыненых дзвярэй Лабернэм-Катэджа.

- Чаму ж не выходзiць Глэдзiс? - пацiкавiлася яна. - Ах, ды сёння чацвер выхадны дзень у Глэдзiс. Мусiць, мiсiс Спэнлаў заснула. Мне здаецца, вы цiха стукалi. - I, узяўшы малаток, яна пачала малацiць у дзверы, потым загрукала з усяе сiлы кулакамi, выкрыкваючы: "Хто там? Адгукнiцеся!"

Нiхто не азываўся.

Мiс Полiт прамармытала:

- Вiдаць, мiсiс Спэнлаў проста забылася i пайшла. Я выберу пазней хвiлiнку i падыду яшчэ.

Яна ступiла на сцежку i сабралася ўжо iсцi.

- Глупства, - упэўнена перабiла яе мiс Хартнел. - Яна не магла нiкуды пайсцi. Я б яе сустрэла. Трэба заглянуць у акно, цi ёсць там хто-небудзь жывы?

Яна засмяялася зычлiвым смехам, паказваючы, што гэта жарт, i заглянула ў блiжняе акно, так, нядбайна кiнула позiрк, бо ведала, што ў пярэднiм пакоi мiстэр i мiсiс Спэнлаў бываюць рэдка, яны больш любяць гасцiны пакой.

Зiрнула - i анямела: за акном на падлозе ляжала на дыване перад камiнам, раскiнуўшы рукi, мёртвая мiсiс Спэнлаў.

Канечне, успамiнаючы потым гэтую гiсторыю, мiс Хартнел расказвала:

- Я не разгубiлася, калi ўбачыла забiтую мiсiс Спэнлаў. Полiт ад хвалявання разгубiлася i не ведала, што рабiць. "Вазьмiце сябе ў рукi, сказала я ёй. - Вы заставайцеся тут, а я пабягу да канстэбля Полка". Яна адмаўлялася, не хацела заставацца адна, але я не зважала на гэта. З людзьмi такога тыпу трэба заўсёды быць цвёрдай. У такiя моманты яны залiшне мiтусяцца. Дык вось, у тую хвiлiну, як я сабралася ўжо iсцi, з-за дома выйшаў мiстэр Спэнлаў.

Тут мiс Хартнел зрабiла паўзу. Нехта з слухачоў, выкарыстаўшы зручны момант, спытаўся:

- Скажыце, а як ён выглядаў?

Мiс Хартнел уздыхнула i пачала гаварыць далей:

- Па праўдзе кажучы, я адразу зразумела, што тут нешта не так. Ён iшоў спакойны, ураўнаважаны. Прынамсi, яго гэта не здзiвiла. I што хочаце кажыце, але гэта не ўласцiва чалавеку - даведацца пра смерць жонкi i каб нiякiх эмоцый.

Усе згадзiлiся.

Палiцыя таксама згадзiлася з гэтым. I такой падазронай яны палiчылi абыякавасць мiстэра Спэнлаў, што, не трацячы часу, адразу пачалi высвятляць, у якiм становiшчы апынуўся гэты джэнтльмен у вынiку смерцi жонкi. Выявiлася, што мiсiс Спэнлаў была багатая партнёрка i што яе грошы згодна з завяшчаннем пасля яе смерцi пераходзяць мужу. А тое, што завяшчанне было складзена адразу пасля вяселля, навяло на яго яшчэ большае падазрэнне.

Мiс Марпл, гэтая прыемная з выгляду, ужо немаладая жанчына, вострая на язык, жыла па-суседску з прыходскiм свяшчэннiкам. Праз паўгадзiны пасля таго, як Канстэбль Полк пабываў на месцы здарэння, ён дапытаў мiс Марпл:

- Калi вы не супраць, мэм, я задам вам некалькi пытанняў.

- Гэта звязана з забойствам мiсiс Спэнлаў? - у сваю чаргу спыталася мiс Марпл.

Полк здзiвiўся:

- Мадам, адкуль вы ведаеце пра гэта?..

- Рыба, - адказала мiс Марпл.

Такi адказ быў зразумелы Полку. Ён правiльна вырашыў, што гэтую навiну прынёс мiс Марпл хлопчык - прадавец рыбы - разам з вячэрай.

Мiс Марпл спакойна гаварыла:

- Гэту жанчыну, што ляжала ў гасцiнай на падлозе, задушылi нечым магчыма, вузкiм рэменем. Але што б гэта нi было, яно прапала.

Твар Полка гарэў ад гневу i абурэння.

- Як гэты хлапчына Фрэд даведаўся пра ўсё?..

Мiс Марпл коратка i спрытна перапынiла яго:

- У вашым кiцелi шпiлька прышпiлена.

Здзiўлены канстэбль Полк зiрнуў унiз i вымавiў:

- Як кажуць: "Убачыш шпiльку - падымi яе, каб цэлы дзень быў у цябе ўдачлiвы".

- Спадзяюся, мне пашчасцiць. Але што вы хацелi паведамiць?

Канстэбль Полк адкашляўся, важна паглядзеў на мiс Марпл i зiрнуў у сваю запiсную кнiжку.

- Мiстэр Спэнлаў, муж нябожчыцы, паведамiў мне, што ў дзве гадзiны трыццаць хвiлiн, калi не падводзiць памяць, яму пазванiла мiс Марпл i спыталася, цi не зможа ён прыйсцi да яе ў пятнаццаць хвiлiн чацвёртай, бо ёй трэба з iм аб нечым параiцца. Ну як, мэм, гэта праўда?

- Канечне, не, - сказала мiс Марпл.

- Што, вы не званiлi мiстэру Спэнлаў у дзве трыццаць?

- Нi ў дзве трыццаць, нi ў якi iншы час.

- Вось як, - здзiўлена прамовiў канстэбль Полк i з задавальненнем пагладзiў свае вусы.

- Што яшчэ сказаў мiстэр Спэнлаў?

- Мiстэр Спэнлаў гаворыць, што, як яго i прасiлi, ён пайшоў сюды, а з дому выйшаў, калi на гадзiннiку было дзесяць хвiлiн чацвёртай. Але, калi ён прыйшоў, служанка паведамiла яму, што мiс Марпл няма дома.

- А вось гэта так i было, праўда, - заявiла мiс Марпл. - Ён прыходзiў сюды, але я была на сходзе ў "Жаночым iнстытуце"*.

* Арганiзацыя, якая аб'ядноўвае сельскiх жанчын. (Тут i далей заўвагi перакладчыкаў.)

- Дзiўна, - зноў сказаў канстэбль Полк.

- Скажыце мне, канстэбль, - усклiкнула мiс Марпл, - вы падазраяце мiстэра Спэнлаў?

- Я нiчога не магу сказаць канкрэтна на гэтым этапе расследавання, але ў мяне такое ўражанне, быццам нехта, не будзем пакуль называць iмя, спрабуе перахiтрыць усiх.

- Мiстэр Спэнлаў? - задумлiва прагаварыла мiс Марпл.

Ёй падабаўся мiстэр Спэнлаў. Гэта быў невысокi хударлявы чалавек, нязграбны i ветлiвы ў размове, што сведчыла аб яго прыстойнасцi. Здавалася дзiўным, што ён прыехаў жыць у вёску, ён яўна ўсё жыццё пражыў у горадзе. А чаму пераехаў у вёску - прычыну ён растлумачыў толькi мiс Марпл.

- З той пары, як я сябе помню, я заўсёды хацеў жыць у вёсцы i мець свой сад. Мне заўсёды падабалiся кветкi. Ведаеце, у маёй жонкi была невялiчкая крама кветак. Там я ўпершыню i ўбачыў яе.

Скупыя словы, але яны раскрывалi яго рамантычную душу. Маладая прыгожая мiс Спэнлаў на фоне кветак - як цiкава.

Аднак мiстэр Спэнлаў у кветках нiчога не разумеў. Ён не разбiраўся ў насеннi, не меў нiякага ўяўлення пра расаду, пра пасадку, пра аднагадовыя i шматгадовыя раслiны. У яго была толькi адна мара - мара мець агарод, засаджаны пахучымi кветкамi, побач з катэджам. Ён не раз распытваў мiс Марпл пра пасадку расады, агарод i яе адказы на свае пытаннi занатоўваў у запiсную кнiжачку.

Чалавек ён быў стрыманы. Магчыма, гэта рыса характару прыцягнула ўвагу палiцыi да яго, калi яго жонку знайшлi забiтай. Цярплiва i настойлiва яны патроху высвятлялi мiнулае мiсiс Спэнлаў, i неўзабаве ўся вёска Сент-Мары-Мiд таксама даведалася пра гэта.

Нябожчыца мiсiс Спэнлаў спачатку працавала служанкай у адным вялiкiм доме. Яна пакiнула гэта месца, бо выйшла замуж за садоўнiка i разам з iм адкрыла краму кветак у Лондане. Крама давала вялiкi прыбытак. А садоўнiк захварэў i памёр.

Удава вяла далей справу, пашырыла краму i славiлася на ўвесь горад. Потым яна выгадна прадала краму i другi раз выйшла замуж за мiстэра Спэнлаў, ювелiра сярэднiх гадоў, якi атрымаў у спадчыну выгадную справу. Праз некаторы час яны прадалi краму i пераехалi ў Сент-Мары-Мiд.

Мiсiс Спэнлаў была багатая жанчына. Прыбытак ад сваёй кветкавай гаспадаркi яна ўкладала ў краму, "як ёй раiлi духi з неба", - так яна тлумачыла ўсiм i кожнаму.

Як нi дзiўна, а яе ўклады давалi прыбытак. Аднак яе вера ў спiрытызм не памацнела, наадварот, яна раптам закiнула медыумы i сеансы i хутка кiнулася ў змрочную рэлiгiю, блiзкую да iндыйскай, якая грунтавалася на розных формах глыбокага дыхання. Але, пераехаўшы ў Сент-Мары-Мiд, зноў вярнулася ў артадаксальную англiканскую веру. Яна часта бывала ў свяшчэннiка дома, рэгулярна хадзiла ў царкву. Яна апекавала вясковую царкву, цiкавiлася мясцовымi навiнамi i гуляла ў брыдж. Сумнае штодзённае жыццё. I раптам забойства.