Пьер Буль - Загадкавы святы

- Бачылi? - усклiкнуў надзвычай здзiўлены абат.

- Бачу. Здаецца, умельства здабываць месца ў царстве нябесным яшчэ не згiнула.

Пракажоныя рабiлiся ўсё смялейшыя, i незнаёмы iшоў па жывым калiдоры, а энтузiязм няшчасных гатовы быў абярнуцца фанатычным захапленнем. Калi ён падышоў да акна, сотнi знявечаных вуснаў паўтаралi крык брата Роза: "Святы, святы!" - i з усiх бакоў да яго цягнулiся рукi.

- Мiр табе, чужынец, - сказаў абат. - Мы ўсе, ты бачыш гэта, вельмi ўзрушаныя тымi знакамi тваёй прыязнасцi да нас, што ты выказваў, але цi добра ты разумееш, якой жахлiвай небяспецы сябе аддаеш?

- Я не баюся праказы.

Прыцiхлы натоўп быў, як i брат Роз, уражаны гэтым нiзкiм глухiм голасам, якi гучаў так дзiўна, бясспрэчна, таму, што чужынец гаварыў сцяўшы зубы. Збянтэжаны гэтым голасам i ўзрушаны высакароднасцю адказу, абат збег па драўляных сходах, рэзка адчынiў дзверы i апынуўся перад незнаёмым. Той упаў перад iм нiц, потым схапiў ягоныя рукi i асыпаў iх пацалункамi.

- Устань, брат мой, - вымавiў абат, спрабуючы вызвалiцца. - Я бласлаўляю пачуццё, якое цябе натхняе. Мне проста вельмi хацелася наблiзiцца да цябе, але гэта мая слабасць. Паглядзi на мяне лепей. Паглядзi на няшчасных, якiя стаяць вакол цябе, i падумай, якую цану ты рызыкуеш заплацiць за праяўленне тваiх высокiх пачуццяў.

Незнаёмы з хвiлiну ўглядаўся ў iльвiныя рысы абата, яго расплылы на ўвесь твар нос, потым павольна агледзеў пракажоных, якiя паўколам абступiлi яго. За выключэннем малых дзяцей тут цяжка было знайсцi сапраўды чалавечы твар. Узрушанасць, як часта казаў лекар, робiць гэтых гратэскных iстот пачварнымi. Але словы, прадыктаваныя абату абавязкам, насуперак яго ўласным памкненням, выклiкалi ў пракажоных трывогу i гнеў. Натоўп iнстынктыўна паўстаў супраць перашкод, якiя ставiлiся перад святым у выкананнi яго мiсii. Пракажоныя, з iх аголенымi хваробай нервамi, не цярпелi, калi нешта рабiлася iм насуперак, i роспач ператварыла натоўп у жудасную зграю, у якой напоўнiцу праявiлiся характары жывёлiн, аблiчча якiх насiлi з ласкi Яе Вялiкасцi Праказы ўсе яе падданыя: горыч "iльвоў" вылiлася ў мармытанне, якое нагадвала прыглушаны рык, свiнападобныя, выцягнуўшы насы, рохкалi, нiбы дзiкi. "Сабакi" ашчэрылi зубы i пагрозлiва гыркалi. Здавалася, усе былi гатовыя кiнуцца на абата, каб разадраць яго.

Аднак незнаёмага гэта вiдовiшча не ўразiла. Ён зноў зiрнуў на абата i запытаўся тым самым глухiм голасам:

- Хiба ўсе людзi не браты?

- Бясспрэчна, хоць сёння шмат хто забыўся пра гэта.

- Шмат хто забыўся, гэта праўда, - як рэха, паўтарыў незнаёмы.

Жан Маяр, якi ўважлiва сачыў за iм, адзначыў горыч, з якой былi сказаны гэтыя словы. Зрэшты, гэта яго не здзiвiла, бо, паводле яго фiласофii, гэтае пачуццё не пярэчыла святасцi.

- Я пра гэта не забываюся, - казаў далей чужынец, - i вось я з вамi. Чаму ж ты мяне гонiш, брат мой?

- Я? Ганю цябе?!

Набожнай стойкасцi старога прыйшоў канец. Незнаёмы ўпэўнена падышоў да абата, абняў i палка пацалаваў, выцiраючы слёзы, якiя ручаямi кацiлiся па львiным твары.

Супакоены гэтым канчатковым доказам рашучасцi незнаёмага, натоўп яшчэ цясней абступiў яго, пачулiся ўхвальныя выкрыкi, кожнаму пракажонаму не цярпелася атрымаць цудадзейны пацалунак. Але Жан Маяр адцягнуў яго ўбок i цiха сказаў яму:

- Пачакай, чужынец. Цi добра ты ведаеш, што чакае цябе, калi ты прабудзеш тут ноч, што ты, здаецца, i збiраешся зрабiць? Паўсюль у далiне жыхары будуць цкаваць цябе. Калi ты, як яно здаецца, не тутэйшы, то не можаш нават уявiць, якiя суровыя тут законы наконт пракажоных. Iдзi адсюль зараз жа, i, мажлiва, твайго вiзiту не заўважаць.

- Даруй нашаму лекару, - сказаў абат, якi цяпер таксама ўстрывожыўся. - Ён думае, як толькi што думаў i я сам, што гэта яго абавязак казаць так. Гэта вучоны чалавек. Ён не лечыць праказы, бо яна невылечная, ён i сам пракажоны, але нiхто не разбiраецца ў гэтым лепш за яго. Аднак ён далёкi ад спраў боскiх. А я, брат мой, пазнаў цябе.

- Аман, святы айцец, - сказаў Жан Маяр i замiргаў вачыма, ад чаго на ягоным твары з'явiлася жахлiвая грымаса.

- Я прыйшоў з горада, званiцы якога, магчыма, вiдаць з вашай гары. Я ведаю звычаi гэтага краю i чэрствасць сэрцаў яго жыхароў. Аднак, месiр доктар, калi такiя твае абавязкi...

Здавалася, незнаёмы iнстынктыўна адчуў у мэтру Маяру ворага. Ён гаварыў з iм нерашуча, адвярнуўшыся ўбок.

- Толькi, месiр доктар, я не маю нiякага жадання вяртацца ў далiну. З гэтага дня я хачу жыць сярод пракажоных. Хiба пракажоныя адмовяцца прыняць мяне?

- Вядома ж, не! - крыкнуў абат. - Я пазнаў цябе. Будзь блаславёны, пасланец Госпада.

- Тады дазвольце мне застацца. Мне не трэба нiчога, акрамя абярэмка саломы ў самай убогай хацiне.

- Ты будзеш маiм госцем. Увайдзi ў гэты кляштар, тут цяпер твой дом. Для мяне вялiкае шчасце i гонар прыняць цябе. Уваходзь. Ты, пэўна, здарожыўся?

Пад iранiчным позiркам Жана Маяра абат уцягнуў чужынца ў свой пакой, пачаставаў яго вiном i настояў на тым, каб уласнаручна памыць яму ногi. Незнаёмы дазволiў, але як быццам бы з нейкай агiдай. Ён адмовiўся ад прапанаванага жытла i выказаў настойлiвае жаданне вярнуцца да натоўпу, якi нецярплiва гаманiў.

Лекар, якi не пераставаў сачыць за iм, хацеў быў выпрабаваць яго святасць.

- Ты яшчэ не бачыў сапраўды страшных пракажоных. Тыя, што тут, яшчэ маюць нейкае аблiчча - чалавечае цi не - не важна. Перш чым ты сустрэнешся з iншымi, падрыхтуйся да самага брыдкага.

- Хiба ўсе людзi не браты? - паўтарыў нiзкiм голасам чужынец. - Нiякая форма праказы мне не гiдкая. Але, - сказаў ён устрывожана, - хiба не ўсе пракажоныя жывуць пры манастыры?

- На жаль, брат мой, - сказаў абат, - ён стаў занадта цесны для iх. Многiя, самыя страшныя, вымушаны жыць у халупах на схiлах гары. Каб абысцi вялiкi лепразорый, трэба днi са два.

Было падобна, што чужынца ахапiла нечаканая трывога, i ён рэзка ўскочыў.

- Брат абат, я не магу затрымлiвацца, - хутка сказаў ён, - я адчуваю сябе вiнаватым перад гэтымi няшчаснымi.

5

- Нiякая форма праказы мне не гiдкая, - задумлiва паўтарыў лекар. - Вось сапраўды смелы чалавек.

Чужынец выйшаў так хутка, што абат нават не паспеў варухнуцца, каб затрымаць яго. Жан Маяр падышоў да акна i выглянуў на вулiцу. Змяркалася.

- Дзiўная птушка гэты ваш святы. Вось пайшоў лавiць пракажоных. Чаго, чаго, а гэтага тут хапае. I дваццацi крокаў не зрабiў, а ўжо пацёрся тварам аб дзесятак выдатных струплявых пыс. Нiхто з нашых не хоча прапусцiць такога свята. На плошчы аж цёмна ад людзей. А вось пайшлi па жанчыну, каб прывесцi да яго. Што ён робiць? Ды ўсё тое самае. Нахiляецца, прыцiскаецца да яе грудзей сваiмi, цалуе ў лоб i шчокi, зноў цалуе, потым пераходзiць да iншай. Вядома, гэтыя шлёндры хацелi б яшчэ, але ён не затрымлiваецца. Як святы спяшаецца ўсiх прывiтаць або давесцi сваю святасць.