Даўняе, незабыўнае... - Вячаслаў АДАМЧЫК

Я падыйшоў да Зоні. Падняліся чарнявыя тонкія бровы, вочы загарэліся,—яны былі толькі для мяне. Яе спрытная рука лягла на маё плячо—i мы лёгка закружыліся: яна здатная да полькі ды І я не малы аматар.

У рухавай польцы мы забыліся, што недалё­ка ад нас, усяго цераз парог, у цвілой кухні сядзіць Васіль, падрахоўвае свае выдаткі на спраўнае вяселле, а перад ім стары Сідар казырыцца слаўнаю дачкою і запэўняе яго добрым пасагам.

Полька змянялася вальсам, а там і зноў пачыналася тая-ж самая доўгая полька. Толькі дашчэнту ўмарыўшыся і спацеўшы, мы выйшлі ў сенцы. Я хацеў сказаць Зоні шмат аб чым, шмат чаго запытацца, параіцца. Адзін ва ўсім не разбярэшся, не здагадаешся. Ды, гавару праўду, я добра не ведаў, як выйсці з такіх абставін.

— Пойдзем адсюль... Тут цяжка жыць, тут немагчыма табе і мне,—казаў я.

Яе пальчыкі ўздрыгнулі ў маёй руцэ.

— Куды, Уладак, ну, куды?

Яе непакой павялічыўся. Яна моцна ўхапілася сваімі рукамі мне за грудзі, закалацілася ўся.

— Я не ведаю, я не скажу... Куды-ж гэта, Уладак?

Рукі Зоні моцна задрыжэлі, i мяне яна як-бы хацела прыцягнуць, не пусціць ад сябе.

— Мы пойдзем, Зоня, пойдзем у свет. Там хоць чужыя, але не такія ліхія людзі.

Больш не помню, што я гаварыў, але ў сен­цах яна заплакала i, здаецца, выбегла на

двор. Потым-жа яна ужо была ў хаце. Я зайшоу на кухню напіцца вады.

Тут усё яшчэ сядзелі Васіль з Сідарам. Гаспадар, набраўшыся не ў меру, адразу з’ехаў ля стала, асунуўся з лаўкІ на зямлю i, не ўстаючы, поўз аж да парога. Намацаў рукам! вушак, учапіўся за яго і ўстаў. Васіль яшчэ трымаўся на нагах, ступіў за Сіўтуком. Я выйшаў за імі.

Сідар цераз сілу зацягнуў прыпеўку. Ды хоць-бы запеў, а то проста драў горла на ўсю хату:

Полька тая, полька гэта,

Полька добрая кабета.

Ён выпучыў жывот, закінуў голаў назад, перагнуўся ўвесь і зашоргаў ботамі па падлозе.

Полька дома не начуе,

Полька з хлопцамі танцуе.

Васіль, разводзячы рукамі жанок i дзяцей, што заторылі праход, падыйшоў да Пятра i заказаў вальс. Ён азірнуўся кругом, i асалавелыя вочы яго шукалі толькі яе, Зоні. I знайшлі. Яны востра ўпіліся ў мяне. Зоня, вядома, бы­ла са мною. Мы толькі прайшлі няпоўны пер­шы круг. Перад намі, вызверыўшыся, нібы з-пад зямлі, вырас п’яны Сідар. Правае вока яго прыжмурылася:

— Вон адсюль, вон з мае хаты, i каб нагі твае тут...

Ён збялеў і пацягнуўся сухім кулаком да майго твару, але я абараніўся. Толькі я знячэўку так працягнуў рукі, што ён, стары, п'яны, бразнуўся на падлогу. Здаецца, намагаўся яшчэ ўстаць, але мне добра не помніцца. Нечым цяжкім і даволі-такі ёмкім мне ззаду пеканулі па плячы, і я адчуў востры боль. Гэ­та, напэўна, біў Васіль, біў за сябе i за зганьбаванага, асаромленага перад усімі людзьмі Сіўтука. Біў ён метка, напавал—i так, каб я не падняўся, не ўстаў ніколі. Другі раз секануў па галаве—i мне стала горача, забегалі, замітусіліся чырвоныя іскры, i пацямнела для мяне ў хаце. Я аслабеў, але яшчэ ступіў да парога. Дзверы ў сенцы былі адчыненыя— паваліўся цераз парог. Я страціў прытомнасць. Помніў сябе толькі тады, калі намацаў на га­лаве мокрую хустку, ды яшчэ ніяк усё не мог разабрацца, чаму я ляжу на прызбе, на сухім бульбоўніку, чаму гэтак моцна баліць галава гэтак страшна звініць у вушах.

Васіль моцна пабіў мяне. Але рана была невялікая. Я скора паправіўся. А Зоня? Яна шкадавала. Тры дні даглядала мяне, хаваючыся ад бацькі i крадком прыносіла мне есці.

Я быў хлопец моцны i за гэтыя тры дні а чуняў, устаў на ногі.

Апошняга дня яшчэ раненька Зоня праводзіла мяне ў недалёкае ад нашай вёскі старое мястэчка. Ішлі мы не гасцінцам, а вод­даль—вузкаю сцежкаю праз рэдкі бярэзнік. Яна чамусьці спяшалася ў хадзе, i мне здавалася, нібы старалася вывесці мяне найхутчэй са сваіх вачэй.

Я загаварыў зноў аб тым, што ёй таксама няма іншага выйсця, як ісці разам са мною. Мы усё-ж знойдзем прытулак, бо не ўсюды ліхія людзі. Яна-ж зноў пыталася ў мяне, дзе мы дзенемся? У вёсцы свая хата, свой кавалак хлеба. А што паганы бацька, то яе так пакарала доля. У сініх вачах яе быў смутак цяжкага растання. Зоня неспадзявана для мя­не забегла наперад, нібы хацела перагарадзіць дарогу, папрасіла:

— Не едзь далёка! Застанься блізка дзе. Пачакай!

— Дзе-ж мне застацца?

— Дзе-небудзь. Не пакідай мяне! Я баюся!

Я не суцяшаў яе, я гаварыў праўду, ад сэр­ца, шчыра:

— Скора вярнуся, вярнуся, Зоня. Толькі не выходзь за яго. Чакай мяне.

...Нашто прыпамінаць тое, што так цяжка i невыносна пераносіць самому, што так востра даймае чалавека.

Я пайшоў у свет. У той час нават работу давялося знайсці нялёгка. Я не меў права на той мізэрны грош беспрацоўнага, што выплачвала гміна.

Марны лёс закінуў мяне ў Беласток, дзе на чыгуначнай станцыі я наняўся прыватным рабочым.

У мяне завяліся ўласныя грошы, але мне было не да заробкаў. На сэрцы ляжала дру­гое. Мяне цягнула ў Бярозаўку. I я вярнуўся.

Помню ужо добра сцямнела, калі я сыйшоў з цягніка ў мястэчку i дзе гасцінцам, а дзенаўпрасткі полем спяшаўся ў Бярозаўку. Ідучы, я нікога не спаткаў, толькі на поўдарозе мяне засціг дробны дождж з моцным вет­рам. Да вёскі тры кілометры хады, і я нават не заўважыў, як выйшаў на вуліцу. Падыходзячы да сіўтуковае хаты, адчуў сябе трывожна: ногі здаліся не сваімі, забілася сэрца, і мяне апанаваў нейкі страх. Дождж перастаў, і адсунулася цемень ночы. Па небе нізка плылі папяловыя хмары, і дзе-ні-дзе прасвятлелі сінія лапінкі чыстага неба. Воддаль ад вуліцы, на невялікім грудку, выступала знаёмымі абрысамі сідарава хата.

мароў. Яны складаюць ча­тыры вялікія канцэрты.

Папулярнасцю карыстаецца самы юны ў трупе артыст — марскі леў Дадон. Ён — «жанглёр».

Сямімесячны мядзведзік Байкал — падарунак сібірскіх паляўнічых — танцуе, катаецца на барабане, пера-

У хаце не было агню. Толькі на кухні гарэла лямпа. Але да сідаравай хаты і даступіцца было цяжка: за гэты час ён наўкруг абнёс яе плотам, абгарадзіўся. Тады плот быў толькі ад вуліцы, а цяпер i з тыльнага боку сажняў у чатыры стаяла новая агарожа. Я, не доўга думаючы, учапіўся рукамі за трывалыя частаколіны, на адных руках пераскочыў цераз плот і зазірнуў ў акно.

Два неразлучныя сябры Рачо t Пунчы.

У кухні было двое: на печы падкурчыўшы пад сябе ногі, сядзеў стары Сіўтук, i як два гады таму назад, у сподняй бялізне. Ля століка, спіною да мяне, умасціўся незнаёмы чалавек.

«Няўжо Васіль?»—Я пачаў пазнаваць. Галава павярнулася. «Нос, той самы дзюбаты нос».

Мяне адолела нейкая слабасць, апанаваў халодны страх. Я не помню, як дайшоў да брамкі. Мой неспакой павялічыўся.—Чаго ён тут? Ён яе...— я скрыгануў зубамі, але думка была адна,—ён узяў яе замуж. Інакш не сядзеў-бы тут.

Чакаў я нядоўга, але гэты кароткі час чакання здаўся бясконца доўгім. I вось з вуліцы, ля веснічак, паказалася яна. Ішла, не вельмі спяшаючыся, але трохі неспакойна. Я пазнаў яе адразу па росту, па хадзе, нават яшчэ здалёк па той самай белай хустцы.

— Зоня!

Яна палахліва адхіснулася ўбок.

— Ой...—здзівілася, ды неяк скора пазнала, можа нават не спадзеючыся, што гэта напэўна я.—Уладак, ты?.. Няўжо ты?

3 пакутай i тугою я выгаварыў яшчэ раз дарагое імя, якое ў голас не гаварыў даўно... Я ніколі не думаў, што яго так цяжка вымавіць, аж да горкіх слёз на вачах, да цяжкага болю ў душы:

— Зоня!..

Яна маучала, не адказвала. Збітая з тропу, стаяла як сама не свая, прыгнуўшыся. 3-пад хусткі ў яе выбіліся валасы, яна не папраўляла іх і ўсё ўглядалася ў мой твар. У цемры вочы яе наліліся дзіўным бляскам. У іх затаілася нядобрая злосць.

— Ты прыехаў дзеля мяне? Нашто?—голас быў не свой i страшны, як позірк вачэй.

— Чаму-ж ён тут! Няўжо забылася?

— Не, Уладак, не!—ціха i жалобна адазвалася яна. I ці гэта быў жаль па сабе, па мне, што так рана загубілася маладосць наша:— Адкуль мне ведаць, што ты вернешся. Я чакала, мне было не выжыць без цябе. Але яны падгаварылі. Яны спакусілі... Ты не даруеш мне, ніколі не даруеш!

Яна адбеглася ад мяне.

— Зоня, што з табою?—я кінуўся да яе. У грудзях, здаецца, нешта адарвалася i балюча заныла.

— Не чапай мяне! Я хаджу дзіцём. Карай яго, карай бацьку!

Заламаўшы рукі яна заплакала. I гэты плач працяў мяне, востра кальнуў у сэрца. Я адчуу раптоўнае гора, вялікую бяду. Можа я меў што сказаць ды не мог, можа меў чым парадзіць, ды не ведаў, як. I я маўчаў. Да свядомасці даходзіла штосьці крыўднае, i раптам паднялося гарачае полымя нянавісці і брыдкасці да Зоні, да Васіля. Я быў зняважаны, усё маё святое, чыстае было аганьбавана. I мае думкі перавярнуліся інакш і можа горш для мяне. Мне здалося, што не на кухні ў сіўтуковай хаце, а тут, недзе каля мяне. стаіць Васіль. Яго тлустыя губы дрыжаць, гарадь яго асалавелыя вочы і апастылыя рукі яго цягнуцца да яе.

— Зоня!—вырвалася ў мяне з грудзей, я памкнуўся быў да яе, але не ўбачыў Зоні. Помню, бег вуліцаю, не разбіраючы, куды бягу І чаго бягу. Здаецца, чуў яе голас—«Ула­дак! Уладак!», але, апынуўшыся ў чыстым по­ли убачыў дарогу і пайшоў з Бярозаўкі.