Рувим Фраерман - Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке)

- Гэта яна, - сказаў Арыстарх Арыстархавiч Арыстархаў, - i я зусiм не шкадую, што паведамiў пра гэты выпадак у газету.

А Таня ўсё iшла па калiдоры. I ў роўным шуме мноства дзiцячых галасоў, у якiм знiкаў кожны гук, кiпела i калацiлася яе сэрца. Але што рабiць? Усё стала ўпоперак яе дарогi.

"А сябры? Дзе яны?" - думала Таня, хаця пайшла ад iх сама i зараз нiяк не магла iх убачыць.

XVII

Нiхто лепш за Фiльку не ведаў, цi была ў яго сэрцы хоць якая-небудзь iншая думка, чым памагчы Танi як мага хутчэй. А ўсё ж ён не быў задаволены нi сваiмi ўласнымi паводзiнамi, нi паводзiнамi сяброў у гэты дзень.

У першы момант ён быў кiнуўся следам за Таняй па калiдоры, але ўбачыўшы за вуглом Арыстарха Арыстархавiча Арыстархава, яго плечы, паднятыя занадта высока, яго раўнадушныя акуляры, якiя займалi там многа прасторы, што, здавалася, нiкому не заставалася месца на свеце, Фiлька спынiўся мiжволi i рашыў павярнуць назад.

Але i ў раздзявальнi ён не пабачыў нiчога добрага. У цемры памiж вешалкамi ля газеты ўсё яшчэ тоўпiлiся дзецi. Кнiгi Танi былi скiнуты з падлюстэрнiка на падлогу. I тут жа на падлозе ляжаў кажушок, якi падараваў ёй нядаўна бацька. Па iм хадзiлi. I нiхто не звяртаў увагi на сукно i бiсер, якiмi ён быў абшыты, на выпушку з барсучынай футры, што ззяла пад нагамi, як шоўк.

Засвоiўшы сабе дзiўную звычку час ад часу раздумваць, Фiлька падумаў, што, калi б старажытныя воiны - i не старажытныя, а iншыя, якiх ён бачыць сёння пад суконнымi шаломамi з чырвонай зоркай, - не дапамагалi адзiн аднаму ў паходзе, то як бы яны маглi перамагаць? Што, калi б сябар успамiнаў пра сябра толькi тады, калi бачыць яго, i забываўся б на яго, калi той пайшоў у дарогу, то як бы ён мог калi-небудзь вярнуцца назад? Што, калi б паляўнiчы, згубiўшы свой нож на сцежцы, не мог папытаць пра яго сустрэчнага, то як бы ён мог засынаць спакойна, заўсёды адзiнокi, ля вогнiшча?

Раздумваючы так, Фiлька апусцiўся на каленi ў пыл сярод натоўпу, i многiя наступалi яму на пальцы. Але ўсё ж ён сабраў Танiны кнiгi i, учапiўшыся за Танiн кажушок, з усяе сiлы стараўся вырваць яго з-пад ног.

Нават i гэта было не так лёгка зрабiць. Наступiўшы на яго цяжкiмi валёнкамi, не рухаючыся з месца, стаяў на iм тоўсты хлопчык, якога Таня заўсёды лiчыла нягоднiкам. Ён крычаў на Колю:

- Я магу гэта тысячу разоў паўтарыць! Так, магу паўтарыць: трэба выкiнуць тваю Таню вон з атрада.

А Коля ў цёплай шапцы - ён не паспеў яе зняць, - падняўшы бледны твар, моўчкi глядзеў яму ў вочы. I ад абурэння яму не хапала голасу.

Ён цiха прамовiў:

- Ну, скажы яшчэ што-небудзь пра яе, i я не пагляджу, што ты такi тоўсты, - я скручу цябе, як шчанюка, i выкiну на вулiцу!

- Гэта ты мяне скруцiш? - з гучным рогатам адказаў хлапчук. - Ты ж мяне з месца не зрушыш!

Коля схапiў яго за грудзi, але, аслабелы пасля хваробы, не мог яго нават пахiснуць.

А мiж тым хлапчук падняў ужо руку над Колем, гатовы ўдарыць яго кулаком.

Тады Фiлька, не раздумваючы больш нi аб чым, распрастаў сваю далонь, вельмi цвёрдую ад звычкi хапацца за дрэвы, i рабром ударыў тоўстага хлапчука з такон сiлай, што той кулём паляцеў на падлогу.

Коля не паспеў атрымаць удару. А Фiлька хутка выхапiў кажушок i, асцярожна страсянуўшы яго ад пылу, павесiў на кручок. Такiм чынам, ён зрабiў адразу дзве справы i, не адкладваючы, узяўся за трэцюю. Ён падышоў да хлапчука, ашаломленага ад падзення, i, узяўшы яго за плечы, асцярожна паставiў на ногi. Потым пагразiў яму абмарожаным пальцам, на якiм павязка была ўся ў брудзе i матлялася.

- Ты ў нас у горадзе i ў школе яшчэ зусiм чужы, - сказаў Фiлька, - i я прашу цябе вельмi - будзь хоць раз чалавекам. I ты будзеш iм, слова гонару!

Ён паспеў сказаць гэта якраз у час, таму што ў тую ж хвiлiну заўважыў перад сабой Арыстарха Арыстархавiча Арыстархава. Рукi яго былi на гэты раз апушчаны i не займалi многа месца, паколькi побач з аднаго боку з iм стаяў Косця, важаты, чалавек яшчэ зусiм малады, а па другi - дырэктар, стары i добры чалавек.

- Зараз жа знайдзiце Таню Сабанееву i прышлiце да мяне, - сказаў Арыстарх Арыстархавiч.

У голасе яго не адчувалася нiводнага гуку, падобнага на лiтасць.

Тады тоўсты хлопчык паглядзеў на Фiльку, Фiлька - на яго, i абое яны зiрнулi на Колю, i ўтраiх нiзка пакланiлiся Арыстарху Арыстархавiчу Арыстархаву.

Iм ужо расхацелася бiцца i сварыцца.

- Дзе ж мы яе знойдзем? - сказалi яны. - Мы яе нiдзе не бачылi, як жа мы яе да вас пашлём, Арыстарх Арыстархавiч?

Сказаўшы так, яны пасунулiся ўбок - абняўшыся, пайшлi, заняўшы ўсю дарогу i спяваючы нягучна песеньку, знаёмую ўсiм:

Не надо, не надо, не надо, друзья,

Гренада, Гренада, Гренада моя...

XVIII

Цэлую ранiцу яны спявалi гэтую песеньку, а Таня ўсё не прыходзiла ў клас. Калi ж яна не з'явiлася i на апошнi ўрок, яны перасталi спяваць. Яны сядзелi цiха, як i ўсе астатнiя, i пальцы не трымалi пяра, памяць нiчога не помнiла.

Такая ж цiхая i няўважлiвая была i Аляксандра Iванаўна. Яе твар, якi падабаўся iм заўсёды сваёй прыгажосцю i весялосцю, цяпер выказваў трывогу, i зорачка ззяла iм у вочы быццам не так ярка, як раней.

- Дзе ж яна, куды яна магла пайсцi? Ужо апошнi ўрок, а Танi няма нi тут, нi дома. Няўжо мы не знойдзем яе, дзецi? - пыталася Аляксандра Iванаўна. Ёсць жа ў яе сябры! Цi няма iх - так выходзiць?

Няўтульны выгляд апусцелай пасля заняткаў школы. Шум зацiхае, як дождж, што прайшоўся раптоўна над лесам. Яшчэ пад важкасцю кропель трапечацца лiст на асiне, а мiж елак блукае ўжо маўчанне.

Цiха i ў школе. Парой толькi, як апошняя кропля, пацэлiўшая з галiны на корань, празвiнiць дзiцячы голас у самым канцы калiдора цi, як вецер па каменнях, прамчацца па цэментных плiтах чыесьцi спрытныя ногi.

А сёння як доўга не сцiхалi крокi! Дзецi блукалi па калiдоры i ў канцы i ў пачатку яго i абыходзiлi вартавога, па-майстэрску зробленага Таняй з лёду. Вiльготны вецер з'еў яго плечы, на шаломе вiселi ледзяшы, а ўсё-такi глядзеў ён далёка, ён усё яшчэ бачыў суровае мора.

- Можа, яна зноў пайшла на раку, - сказаў Фiльку Коля.

"Можа, яна зноў у гаi стаiць адна i плача", - падумаў Фiлька сам сабе.

Яны разышлiся ля варот.

Коля прыбег на каток. Ён спусцiўся да барж, прайшоў па сцяжынцы, засыпанай снегам, ступiў на край чыстага лёду. Цяжка было пазнаць раку зараз. I зблiзку i здаля снег ляжаў спакойна. Вакол катка цяпер не гушкалiся гiрлянды з яловых лапак. Яны ўпалi, пайшлi пад сумёты, нiбы ў сыпучы пясок.

Коля некалькi разоў крыкнуў. Але рака наўкола толькi сляпiла яго i маўчала.

А зусiм на iншым канцы горада клiкаў Таню Фiлька. Ён стаяў на ўзлеску ў гаi, як стаяў надоечы ў кустах. Тады iшоў першы снег, такi лёгкi, што, здавалася, яго з усяго гаю можна было б панесцi ў далонi. А цяпер пад цяжарам снегу пагнулiся ў старых ялiн галiны, маладыя бярозы схавалiся ў яго па грудзi. Але Фiлька крычаў. I калi б хоць рэха адказала на яго крыкi, ён лёг бы пад кусты i заплакаў - дарма што быў адзiн.

Аднак нiхто не адказваў. I Фiлька пайшоў назад па глыбокiм снезе.

З Колем яны зноў сышлiся каля варот. Затым сабралiся ў раздзявальнi, у самы далёкi кут, i тут з трывогай паглядзелi адзiн аднаму ў вочы.

- Што цяпер рабiць? - спытаўся Фiлька.

I раптам яны пачулi цiхi плач. Плакаў нехта ў цемры ля сцяны, дзе вартаўнiк складваў дровы для печкi.

- Таня! - крыкнулi яны абое i падышлi.

Але гэта плакала Жэня, зацiснуўшыся памiж сцяной i печкай, i твару яе не было вiдаць.

Фiлька павярнуў яе за плечы да сябе.

- Ты нiкуды не хадзiла? - спытаў ён.

- Не, - адказала Жэня.

- Дык чаго ж ты плачаш?

- А можа... - сказала яна з плачам, - можа, яна памерла ўжо.

Тады Коля, якi нiчога не пытаўся, нiчога не сказаў, адышоўся ў кут i сеў на падлогу, прыцiснуўшы галаву да каленяў.

Мiж тым у пакоi наверсе, пра якi ўсе забылiся - дзе звычайна захоўвалася пiянерская маёмасць, - спала Таня.

Сцяжкi i плакаты на доўгiх дрэўках з усiх бакоў акружалi яе. Партрэты вiселi наўскасяк, як птушкi, гатовыя ўзняцца са сцяны, барабаны валялiся на падаконнiку, горны блiшчалi на цвiках.

Пiянерская маёмасць! Свет гучных рэчаў глядзеў на яе з куткоў. Як горка было расставацца з iм нават у сне.

Нават у сне цяжка было Танi. Шчаслiвы сон прыйшоў да яе, i яна моцна заснула ў гэтым кутку, дзе праседзела з самай ранiцы на тоўстым сеннiку, напханым апiлкамi.

Але i гэты добры сон нiчога не мог зрабiць з яе нядрэмным уяўленнем.

I снiўся ёй сход звяна.

Снiлася Танi, нiбыта ў гэтым самым пакоi, дзе яна спiць, сядзяць яе сябры - дзе хто: на барабанах, на табурэтах, на драўлянай кабыле, абiтай чорнай цыратай. Рухi iх грозныя, твары суровыя, i кожны позiрк накiраваны прама ў сэрца Танi, але не даходзiць да яго. Ён дрыжыць i ламаецца, як прамень, што засланiлi знянацку рукой.

- Судзiце яе страшнай помстай, - гаворыць чалавек, якога Таня не ведае.

Вопратка ў яго незвычайная: да шыняля прышыта палярынка, каўнер з кунiцы блiшчыць на яго плячах, а твара зусiм не вiдаць - доўгiя валасы закрываюць яго з бакоў.

- Судзiце яе, - гаворыць ён зноў, - яна жорсткая.

- Так, так, яна жорсткая, - паўтарае за iм Жэня. - Гэта яна загадала засмажыць маю прыгожую рыбу. А рыба была залатая.