Альбер Камю - Чужанiца (на белорусском языке)

Прачнуўся я ад нейкага шоргату. I калi расплюшчыў вочы, сцены ў пакоi здалiся яшчэ больш белымi i блiскучымi. Вакол не было нiякага ценю, i кожная рэч, кожны кут, усе выгiны вымалёўвалiся да таго рэзка, што балюча было глядзець. Якраз у гэты момант прыйшлi мамiны сябры. Усяго iх было чалавек дзесяць, яны бясшумна плылi ў гэтым сляпучым святле. Потым паселi, так цiха, што не рыпнула нiводнае крэсла. Я глядзеў на iх i бачыў так ясна, як нiколi яшчэ нiкога не бачыў, я заўважаў кожную рыску на iх тварах, кожную складку на вопратцы. Але не чуў нi гуку, i мне нават не вельмi верылася, што яны сапраўдныя жывыя людзi. Амаль усе жанчыны былi ў фартухах, туга завязаных на поясе, ад чаго iх тоўстыя жываты здавалiся яшчэ большымi. Я раней нiколi не заўважаў, якiя ў старых кабет бываюць вялiзныя жываты. Мужчыны амаль усе былi худыя i трымалi ў руках кiёчкi. Больш за ўсё мяне ўразiла, што на iх тварах было не вiдаць вачэй - мiж глыбокiх маршчын прабiвалася адно каламутнае, кволае святло. Калi яны парасселiся, большасць уперылася ў мяне i няёмка затрэсла галовамi, бязгучна варушачы пры гэтым праваленымi ў бяззубы рот вуснамi; але я так i не зразумеў, цi то яны вiталiся са мною, цi то быў проста нервовы цiк. Па-мойму, яны ўоё ж вiталiся. I толькi тут я заўважыў, што ўсе яны сядзяць якраз насупраць мяне, справа i злева ад брамнiка, i моўчкi кiваюць галовамi. У мяне на нейкую хвiлiну ўзнiкла дзiўнае ўражанне, быццам яны сабралiся мяне судзiць.

Трошкi пазней адна жанчына заплакала. Яна сядзела ў другiм радзе, за спiнаю ў сваёй прыяцелькi, i мне дрэнна было яе вiдаць.

Яна плакала доўга, моцна ўсхлiпваючы праз аднолькавыя прамежкi часу, i мне здавалася, што яна нiколi не кончыць. Астатнiя нiбы не чулi яе. Яны сядзелi скурчаныя, пахмурныя i маўклiвыя. Хто глядзеў на труну, хто на кiёк, хто яшчэ куды, кожны ўтаропiўся ў адну нейкую кропку i не зводзiў з яе вачэй. Жанчына яшчэ плакала. Мяне гэта вельмi здзiўляла, бо я зусiм не ведаў яе. Мне вельмi хацелася, каб яна сцiхла. Але я не адважваўся сказаць ёй гэтага. Брамнiк нахiлiўся i сказаў ёй некалькi слоў, але яна пакруцiла галавой, нешта прамармытала i зноў пачала плакаць i ўсхлiпваць з тымi ж прамежкамi. Тады брамнiк абышоў труну i сеў побач са мной. Ён доўга маўчаў i нарэшце, не гледзячы на мяне, сказаў:

- Яна вельмi сябравала з вашай мацi. Кажа, што яна была тут яе адзiная прыяцелька i цяпер у яе нiкога няма.

Прайшло яшчэ шмат часу. Жанчына ўздыхала i ўсхлiпвала ўсё радзей. Цяпер яна больш шморгала носам. I нарэшце сцiхла. Спаць ужо не хацелася, але я вельмi стамiўся, балела спiна. Мяне прыгнятала, што ўсе вакол маўчаць. Толькi час ад часу чуўся нэйкi дзiўны гук, i я доўга не мог зразумець, адкуль ён. Урэшце я здагадаўся, што некаторыя старыя смокчуць шчокi, i таму ў iх часам вырываецца такое дзiўнае цмоканне. Яны яго не заўважалi, бо былi вельмi паглыбленыя ў свае думкi. У мяне нават узнiкла ўражанне, што нябожчыца, якая ляжала перад iмi ў труне, не мела для iх нiякага значэння. Але цяпер я думаю, што гэта ўражанне памылковае.

Усе мы выпiлi кавы, якую налiў брамнiк. Што было далей, не ведаю. Прайшла ноч. Памятаю толькi, што ў нейкi момант я расплюшчыў вочы i ўбачыў, што ўсе старыя спяць, цяжка ссунуўшыся на крэслах, i толькi адзiн абаперся на булавешку свайго кiёчка, паклаў падбародак на рукi i пiльна глядзiць на мяне, нiбы толькi i чакае, каб я прачнуўся. Потым я заснуў зноў. Прачнуўся я ад моцнага болю ў спiне. За шклёнаю столлю займалася на дзень. Неўзабаве прачнуўся адзiн стары. Ён моцна закашляў i пачаў адхарквацца ў вялiкую клятчатую насоўку. Здавалася, з кожным пляўком з сярэдзiны ў яго вылятае кавалак лёгкага. Сваiм кашлем ён разбудзiў астатнiх, i брамнiк сказаў, што iм ужо час iсцi. Яны паднялiся. Ад доўгага сядзення ў няёмкiх позах яны мелi вельмi стомлены выгляд, твары былi шэрыя, нiбы з попелу. На маё вялiкае здзiўленне, выходзячы, яны ўсе пацiснулi мне руку - быццам гэтая ноч, за якую мы не абмянялiся нiводным словам, павялiчыла нашую блiзкасць.

Я стамiўся. Брамнiк завёў мяне ў свой пакойчык, i я змог трошкi прывесцi сябе ў парадак. Я выпiў яшчэ кавы з малаком, яна была вельмi смачная. Калi я выйшаў, ужо зусiм развiднела. Над пагоркамi, якiя аддзяляюць Марэнга ад мора, у небе гулялi ружовыя промнi сонца. I вецер, якi прылятаў адтуль, прыносiў пах солi. Пачынаўся выдатны, пагодны дзень. Я ўжо даўно не быў за горадам i з вялiкiм задавальненнем пайшоў бы цяпер прагуляцца, каб не мама.

Я застаўся чакаць на двары, пад платанам. Стаяў i ўдыхаў свежы водар зямлi, спаць ўжо зусiм не хацелася. Я падумаў пра сваiх прыяцеляў па службе. Цяпер яны, напэўна, устаюць, каб iсцi на працу - для мяне гэта заўжды быў сама цяжкi час. У мяне былi яшчэ нейкiя думкi наконт гэтага, але ўвагу адцягнула бразгатанне звону, што даносiлася аднекуль з багадзельнi. За вокнамi пачалася нейкая валтузня, потым усё сцiхла. Сонца паднялося вышэй i пачынала ўжо саграваць ногi. Цераз двор прайшоў брамнiк, ён сказаў, што мяне клiча дырэктар. Я пайшоў у кабiнет. Дырэктар даў мне падпiсаць даволi многа нейкiх папер. Я заўважыў, што ён апрануты ва ўсё чорнае, толькi нагавiцы паласатыя. Ён узяў у рукi тэлефон i запытаўся:

- Службоўцы з пахавальнага бюро ўжо тут. Я зараз паклiчу iх зачынiць труну. Мабыць, вы хочаце апошнi раз зiрнуць на сваю мацi?

Я адказаў:

- Не.

Тады ён загадаў у слухаўку прыцiшаным голасам:

- Фiжак, скажыце сваiм, каб пачыналi.

Потым ён паведамiў мне, што таксама будзе на пахаваннi. Я падзякаваў. Ён сеў за стол, закiнуў адну на адну караценькiя ногi i папярэдзiў, што, апроч нас, на пахаваннi нiкога не будзе, пойдзе яшчэ толькi адна санiтарка. Паводле правiлаў прытулку яго жыхары на пахаванне не дапускалiся. Iм дазвалялася толькi пасядзець каля труны. "Я лiчу, што так яно чалавечней", - сказаў ён. Але сёння дырэктар дазволiў аднаму з старых мамiных сяброў правесцi яе на могiлкi. "Яго завуць Томас Перэс". Тут дырэктар усмiхнуўся.

- Вы, вядома, разумееце. Гэта было нейкае такое дзiцячае дзiвацтва. Але яны з вашаю мацi былi неразлучныя. З iх у прытулку нават трошкi кпiлi, казалi Перэсу: "Гэта твая нявеста". А ён смяяўся. Iм абодвум гэта было прыемна. I трэба сказаць, што смерць панi Мёрсо вельмi яго засмуцiла. Я быў няздольны яму адмовiць. Але паводле парады лекара, якi часта да нас прыходзiць, я ўчора забаранiў яму сядзець каля труны.

Мы доўга сядзелi моўчкi. Дырэктар падняўся i зiрнуў у акно. Потым ён некага там заўважыў i сказаў:

- Ну вось, з Марэнга ўжо прыйшоў свяшчэннiк. Нешта ён рана.

Дырэктар папярэдзiў, што пешкi давядзецца iсцi хвiлiн сорак пяць тутэйшая царква аж у самай вёсцы. Мы выйшлi на двор. Каля трупярнi стаяў свяшчэннiк i два хлопчыкi з хораў. Адзiн з iх трымаў у руцэ кадзiла, а свяшчэннiк, схiлiўшыся над iм, раўняў даўжыню срэбных ланцужкоў. Калi мы падышлi, свяшчэннiк выпрастаўся. Ён назваў мяне "сын мой" i сказаў яшчэ некалькi слоў. Потым ён зайшоў у трупярню, я рушыў за iм.

Я адразу заўважыў, што шрубы на труне ўжо закручаныя i ў пакоi стаяць чатыры мужчыны ў чорным. Дырэктар сказаў, што катафалк чакае на дарозе. Свяшчэннiк пачаў чытаць малiтвы. З гэтай хвiлiны ўсё пайшло вельмi хутка. Людзi падышлi да труны, захiнулi яе покрывам. Свяшчэннiк, служкi i я з дырэктарам - выйшлi. Каля дзвярэй стаяла нейкая незнаёмая жанчына. Дырэктар мяне назваў: "Пан Мёрсо". Iмя жанчыны я не пачуў i толькi зразумеў, што гэта i ёсць санiтарка. Без нiякай усмешкi яна прыхiлiла доўгi кашчавы твар. Потым мы расступiлiся, каб даць вынесцi цела, i рушылi следам за труной. За брамай стаяў катафалк. Ён быў доўгi, лакiраваны i блiскучы i нагадваў вучнёўскi пенал. Побач з катафалкам стаяў распараднiк працэсii - карантыш у дзiвотным адзеннi - i нейкi дзядок ненатуральнага выгляду. Я зразумеў, што гэта Перэс. На iм быў фетравы капялюш з круглым верхам i шырокiм брылём (ён зняў яго, калi труну вынеслi з брамы), гарнiтур з закручанымi вакол ног калашынамi нагавiцаў, якiя маршчынiлiся над чаравiкамi, i чорны, завязаны вузлом гальштук, якi глядзеўся занадта маленькiм пад шырокiм каўнерам яго белай кашулi. Вусны старога дрыжалi пад навiслым, з чорнымi кропкамi носам. З-пад сiвых, вельмi тонкiх валасоў тырчалi дзiўныя - вялыя i бясформенныя вушы, мяне ўразiў iх крывава-чырвоны колер, якi нiяк не клаўся да змярцвела-бледнага твару. Распараднiк паказаў, дзе хто павiнен iсцi. Спачатку свяшчэннiк, потым катафалк. Абапал, па рагах, чатыры мужчыны. Ззаду - мы з дырэктарам, i ў канцы працэсii - санiтарка i Перэс.

Неба было ўжо ўсё залiтае сонцам. Пачынала прыпякаць, i спёка хутка мацнела. Не ведаю чаму, мы яшчэ доўга чагосьцi чакалi. У цёмным гарнiтуры мне было дужа горача. Дзядок надзеў капялюш, але потым, вiдаць, перадумаў i зняў. Я трошкi павярнуўся, каб лепей яго разгледзець. А дырэктар зноў пачаў распавядаць. Ён сказаў, што мама i Перэс часта гулялi тут увечары i часам даходзiлi аж да самай вёскi. З iмi хадзiла сядзелка. Я азiрнуўся вакол. За шэрагамi гонкiх, высокiх кiпарысаў, якiя ўзбягалi па ўзгорках пад самае неба, вiднелася рудая, а дзе ўжо з зялёнымi парасткамi зямля, сям-там стаялi рэдкiя, акуратныя хаткi. Я разумеў маму. Увечары гэты краявiд, напэўна, выклiкае цiхiя, сумныя думкi. А цяпер, калi паветра дрыжыць пад спякотнымi промнямi сонца, ён выглядае занадта жорстка i нават прыгнятае.