Винцесь Мудров - Гiсторыя аднаго злачынства (на белорусском языке)

Вiнцэсь Мудроў

Гiсторыя аднаго злачынства

Аповесьць

Бляшаны рупар на даху аўтастанцыi засiпеў, засьвiстаў на высокай ноце, i ў мэталёвых нетрах ягоных нарадзiўся дзявочы голас:

- Валерка, адчапiся!

Праз вузенькае вакно можна было назiраць, як маладая дыспэтчарка замахнулася на Валерку мiкрафонам i хлопец, прыхапiўшы пад пахi шыльду з надпiсам "Бычкi", зь вясёлым рогатам выбег на падворак.

- Аўтобус на Бычкi зь бiлетамi на 17-40 адправiцца з другой пляцоўкi. Паўтараем...

Зычны голас сагнаў з рэпрадуктара мух, ўзьняў у паветра чараду галубоў, падняў на ногi бычкоўскiх жанок i бабуль. Жанкi ўскiнулi на плечы хатулi з абаранкамi, пабралi за рукi дзяцей i зь непрыхаванаю трывогай паглядзелi ў бок прыстанцыйнага павiльёну.

Лапацелi крыламi галубы, плакалi, просячы купiць iм "маножана", дзецi, а ў прыстанцыйным павiльёне, вядомым у народзе пад назваю "мардоўня", жыцьцё iшло сваiм ладам. Наведнiкi "мардоўнi" дымiлi "Прымаю", гаманiлi, уголас мацюкалiся, не зважаючы на абвестку дыспэтчаркi, i толькi надрыўны воклiч: "Каб цябе парвала!" - прымусiў некаторых зь iх схамянуцца i сьпехам дапiць каламутнае, да рыпеньня на зубах збрыжэлае пiва. Мужчыны падалiся да выхаду, i самы маладзейшы зь iх, Iван Бянькоў, перад тым як выйсьцi з "мардоўнi", пранiзьлiва iкнуў.

- Што, Ваня, душа з Богам размаўляе? - гукнулi з натоўпу, i Ваня iкнуў другiм разам, адчайна страсянуўшы плечукамi.

Убiўшыся ў аўтобус, Iван заняў месца ля прачыненага вакна, з палёгкаю аддзьмуўся i пiльным вокам зiрнуў на цётку Авадзiху.

- Во лезуць. I зацiснуць, калi хочаш, - казала старая, лезучы па праходзе з двума мяхамi камбiкорму.

Авадзiха даводзiлася Iвану роднаю цёткай: мiнулым заездам ён сьцягнуў у сваячкi тры лiтры самаробнага вiна i цяпер хваляваўся, ня ведаючы, што скажа на гэта Авадзiха. Але старая, нiчога такога не сказаўшы, плюхнулася поруч, задаволена ўскудлацiла пляменьнiку чупрыну, i той, чарговым разам аддзьмуўшыся, зiрнуў у вакно.

Каля аўтобуса стаялi тыя, каму не хапiла бiлетаў. Перад Iванавым носам варушылiся потныя патылiцы, блiскалi на сонцы плехi, матлялiся на ветры ражкi капронавых хустак, i над усiм гэтым людзкiм шматгалоўем лунаў, драпежна разявiўшы ляпу, блакiтнавокi сiямскi кот.

- Разарваць можа, - крыкнуў Iван бялявай дзяўчыне, якая трымала ката на ўзьнятых руках, пасьля чаго кот разьюшана сыкнуў, а дзяўчына, працiснуўшыся блiжэй да аўтобуса, кволым голасам пралепятала:

- Калi ласка, перадайце Маркiза маме.

"Якой маме?" - хацеў спытацца Iван, ды ў гэты момант кот сiгануў у вакно i, правёўшы хвастом па Iванавым носе, зьнiк пад сядзеньнем.

- Во халера! - выгукнуў Iван i нечакана зноў iкнуў, уражаны страшэнным лямантам за сьпiнай.

- Ай! Ай! Хто гэта там лезе?! - немым голасам крычала завуч Бычкоўскай васьмiгодкi Марковiч. Антанiна Пятроўна пашнарыла рукой пад сядзеньнем, схапiла "сiямца" за шкiрку, i кот, пакiнуўшы чырвоны пiсяг на носе бiблiятэкаркi Забаронькi, узьбiўся на голаў нейкаму падпiтаму дзядзьку.

- А людцы мае добрыя, а што ж гэта робiцца? - залямантавала старая Авадзiха, калi падпiты дзядзька, ня сьцямiўшы, што да чаго, брыкнуў нагой цётчынага заця, разамлелага мэханiзатара Бадунова. Бадуноў не застаўся ў даўгу: заехаў крыўдзiцелю ў лоб, але на гэтым усё i скончылася. Дэбашыраў разьнялi, расьцягнулi ў розныя бакi.

- Паскуда. Увесь нос абдзёр, - усхлiпнула за Iванавай сьпiнай Нiна Забаронька.

- Духамi прыпячы, - прараiла бiблiятэкарцы завуч Марковiч. Крутнуўшы галавой, Антанiна Пятроўна керханула i голасам рэвалюцыйнай камiсаршы запыталася:

- Таварышы, чый гэта кот?

Завiшчэла сьвiнчо ў торбе, Нiна Забаронька шморгнула носам, а дзябёлая кабета, што выцiрала абрыўкамi "Ленiнградзкай праўды" запыленае сядзеньне, коратка прамовiла:

- Мой!

- Кацька... Зь Ленiнграду... - прашаптала за Iванавай сьпiнай Нiна Забаронька. - Летась з мужыком разьвялася.

Iван наструнiў слых, мерачыся пачуць яшчэ тое-сёе, але ў гэты момант загуў матор i аўтобус паехаў.

- А далiбог, пашалелi гэтыя курортнiкi. З катамi ў аўтобус лезуць, гукнула Авадзiха i словы гэтыя былi апошнiя, якiя пачуў Iван. Празь iмгненьне ён ужо спаў, паклаўшы голаў на нiкеляванае бiла сядзеньня.

За чыгуначным пераездам аўтобус зварочвае з шашы, нейкi час едзе па асфальце, а даехаўшы да пахiлага шчыта з надпiсам "Калгас "Шлях камунiзму", страсянаецца на выбоiнах усiмi сваiмi бляхамi i жалезкамi. Iван стукаецца лобам у нiкеляванае бiла, асавела паводзiць вачыма i неўзабаве зноў засынае, тулячыся вухам да цётчынага плечука.

- Во як у чужыць людзях. I галава не трымаецца, - мармыча Авадзiха i, каб пляменьнiку ямчэй было спаць, хiлiць плячук долу.

Ваня Бянькоў нарадзiўся на станцыi Назарбай Цалiнаградзкай вобласьцi. Увесну пяцьдзесят чацьвертага мацi ягоная, Ларыса Пятроўна, пазычыўшы сто рублёў у суседкi, набыла фанэрную валiзу i ад'ехала на асваеньне цалiннай i абложнай зямлi.

На цалiне Ларыса Бянькова спачатку завашывела, потым зацяжарала i ў лютым наступнага году, на восьмым месяцы цяжарнасьцi, падалася дадому, зь вялiкай цяжкасьцю ўбiўшыся ў таварна-пасажырскi цягнiк.

Дзесьцi пад Акмолiнскам Ларысе стала блага, яе зьнялi зь цягнiка, занесьлi на станцыю, i там, у дзяжурным пакоi чыгуначнай станцыi Назарбай, Iван i зьявiўся на сьвет, прывiтаўшы залiвiстым енкам бяскрайнi цалiнны абшар.

Бацьку свайго Iван бачыў толькi на фотаздымку - маленькiм, пацьмянелым ад часу здымку, якi i дагэтуль вiсiць над матчыным ложкам i на якiм калi i можна што ўгледзець, дык гэта тое, што бацька быў вусатым.

Мацi наагул любiла вусатых мужыкоў. Вунь i дзядзька Коля, кватарант iхны, таксама вусы насiў. Добры быў дзядзька. Дзьве зiмы ў iх кватараваў, аж пакуль мацi яго ня выгнала. Даведалася, што кватарант жонку з двума сынамi кiнуў i ад алiмэнтаў хаваўся. Зьехаў дзядзька Коля, нават валiзу не прыхапiўшы. А ў валiзе "Памятка дэсантнiку" ляжала. Маленькая такая кнiжачка. На вокладцы нумар напiсаны i грыф адпаведны: "За пределы части не выносить!" Памятку тую Iван прачытаў разоў мо дваццаць i так захварэў на парашутызм, што з хаты ўсе прасьцiны павыносiў. Парашуты зь iх майстраваў: да ражкоў аборкi прывязваў ды скакаў з суседзкай пунi. Вышыня было, вядома, непаважная... нейкiх пару мэтраў. Але аднаго разу давялося Iвану зьдзейсьнiць скачок, перад якiм самлеў бы i сапраўдны парашутыст-выпрабавальнiк, пагатоў скакаць давялося не з парашутам, а з падзертым парасонам. Пад'юдзiлi яго на гэта ленiнградзкiя хлопцы, якiя ў вёсцы гасьцявалi. Яны i парасон далi...

"Скочыш, - сказалi, - скрыню лiманаду паставiм".

А скакаць трэба было зь сiласнай вежы.

... Ад сьмерцi Iвана ўратавала куча ссохлага гною, што ляжала пад вежаю, яна i зьмягчыла ўдар. Толькi нагу i зламаў. Хiрург пасьля апэрацыi распытваць узяўся. Маўляў, што ды як. Цi самохаць зь вежы сiгануў, цi пiхнуў хто, а распытаўшы, яшчэ нейкага прывёў. Сiвога такога, з круглявым люстэркам на лобе.

- Вось, - кажа, - Аркадзь Барысавiч, цяжкi выпадак. Парашут у хлопца не раскрыўся.

Аркадзь Барысавiч Iвану ў вочы глядзеў, штосьцi па-замежнаму мармытаў, а нахiлiўшыся да Iванавага вуха, запытаўся:

- Прыпадкi былi?

Прыпадкаў у Iвана, дзякаваць Богу, не было, на мэнiнгiт ён не хварэў, у пасьцель не мачыўся, але пасьля такiх роспытаў насельнiкi палаты сталi глядзець на яго з насьцярогаю i спачуваньнем, а цёткi на мылiцах, што раз-пораз зазiралi ў палату, цокалi языкамi i напаўголасу прамаўлялi:

- Гэта ж трэба... такi малады, а ўжо чокнуўся.

Першыя тры днi ложак Iванаў стаяў усутыч да ложка дзеда Яўхiма, i ад таго суседзтва Iван i папраўдзе быў блiзкi да вар'яцтва. Прычынай таму сталася бясконцая кашлянiна i хворыя вантробы восемдзесятгадовага гаротнiка. Ратуючыся ад апраметных зыкаў i пахаў, Iван клаў на твар падушку, з галавою ўкручваўся ў коўдру, а ўкруцiўшыся, цэлымi гадзiнамi пакутваў ад недахопу кiслароду.

На трэцiя соднi дзед Яўхiм памёр, i суседнi ложак заняў хлопец з пашкоджаным хрыбетнiкам. Сусед быў гадоў на пяць старэйшы за Iвана i меў надзiва ладную постаць. Атлетычныя цяглiцы ягоныя прыкметна пукацiлiся пад цяльняшкаю, i гэтыя цяльняшка, а таксама наколка катвiгi на левай руцы, наводзiлi на думку, што сусед быў зьвязаны з морам.

Паклалi суседа на голыя дошкi, загадалi ляжаць незварушна, але хлопец, пакруцiўшыся пару гадзiн, зьбег з палаты праз адчыненае вакно i вярнуўся толькi апоўначы.

... Тае начы Iвану ня спалася. Ды i як было заснуць, калi ў больнiчным садзе сьпяваў салавей, калi пад вокнамi палаты буяла чаромха, а на суседнiм ложку ляжаў, пакутуючы на бяссоньне, гэткi ж начны летуценьнiк. Яны разгаварылiся, i сусед, якi назваўся Станiславам, з горыччу ў голасе паведамiў, што мапэд "Верхавiна" зусiм ня слухаецца на спусках i што трэскi ад паркану, у якi ён урэзаўся, разьляцелiся па ўсёй вулiцы. Распавёўшы Iвану сваю невясёлую гiсторыю, сусед абклаў мацюгамi пазванковыя дыскi, якiя гэтак недарэчы зрушылiся ў ягонай хрыбцiне, i запытаўся:

- А ты што, зь вежы звалiўся?