Винцесь Мудров - Гiсторыя аднаго злачынства (на белорусском языке)

Каб апраўдаць гэтую вэрсiю, ён на хаду расшпiлiў кашулю, пацёр кулаком вока, хацеў яшчэ i нос расквасiць, але перадумаў. I вось ужо праляцела мiма, дыхнуўшы ў твар халодным пылам, Сашкава "Панонiя", i новым строкатам - мерным i басавiтым - напоўнiлiся вушы, i з жахам адчуў Iван, што забыў тую фразу, якую зьбiраўся выгукнуць.

Матацыкл быў ужо зусiм блiзка, калi Iван, страцiўшы надзею згадаць патрэбныя словы, рынуў на дарогу. У вочы ўдарыла сьвятло ад фары, рухавiк "Iжа" завыў на фарсажы, i матацыкл са страшным трэскам абрынуўся ў алешнiк.

Хвiлiну панавала цiшыня, i парушыў яе дрыготкi Машын голас:

- Люся, ты жывая?

- Жывая, толькi нагу парэпала.

Зашамацела лiсьце, трэснула галiна, i Люська Халiмонава спачатку аддзьмулася, а потым натужлiва крэкнула. Мяркуючы па ўсiм, дзяўчыны выкочвалi матацыкл на дарогу.

- Хто гэта быў? - запыталася Маша, на хаду абабiваючы спаднiцу.

- Ванька Бянькоў. Я ж табе казала, што ён ненармальны.

Матацыкл чхнуў... раз... другi, потым завёўся, i сярод перарывiстага матацыклетнага рокату Iван яшчэ раз пачуў усхваляваны Машын голас:

- Iдыёт. Ледзь пад колы не патрапiў.

Дахаты ён цягнуўся, не разьбiраючы дарогi, i вочы ягоныя засьцiлi сьлёзы. Сьлёзы пякучай крыўды на Лёшку Мандрыка, на Люську Халiмонаву, на сябе самога вiхлястымi раўчукамi зьбягалi па твары, блiскучымi пацеркамi дрыжэлi на падбародзьдзi; i жоўты маладзiк калыхаўся ў небе, як на хвалях бязьмежнага акiяну, i Траянаў камбайн, што стаяў на ўзьмежку Карпачышынага агароду, здаваўся нейкай вялiзнай пачварай, якая выплыла на iмгненьне з акiянскiх глыбiняў.

Iдучы паўз камбайн, Iван выцер рукавом вочы, усхлiпнуў на астачу, i ўсхлiп гэты супаў з глухiм бразганьнем пад нагамi. Траян вось ужо другi дзень рамантаваў зламанае матавiла, i навакольле было закiданае рознымi жалязякамi. На прамасьленай ватоўцы ляжала кучка шрубных ключоў, стаяла, дзержаком угору, пудовая кувалда, а пасярод iржышча тырчэла, цьмяна блiскаючы ў месяцавым сьвятле, пакарабачаная манцiроўка. Iван зладзеявата шморгнуў носам, пужлiва агледзеўся. Страшная думка, ад якой зварухнулiся валасы на галаве, уварвалася ў сьвядомасьць, i падуладныя ёй дрыготкiя рукi спачатку прылашчылi валасы, а потым падхапiлi пакарабачаную манцiроўку.

Бычкоўскую краму - струхлелую, перабудаваную некалi з кулацкай хаты будынiну, - рабавалi ледзь не штогоду. Балазе рабаваць яе было адно задавальненьне. Торкнi пальцам у той жа дах - i праб'еш навылёт: дранка на даху зусiм збуцьвела. Дарэчы, Хведзька, брат Васькi Бохана, менавiта праз дах i ўлез. Сто рублёў тады ўзяў i дзесяць пляшак мятнага лiкёру. Тры днi пiў, у лазьнi схаваўшыся, а на чацьверты паехаў у Азярышча пляшкi здаваць - тут яго i злапалi. На судзе прасiўся, каб у Сьвярдлоўскую вобласьць паслалi, туды, дзе раней сядзеў. Казаў, дужа там мясьцiны прыгожыя. Хведзька Бохан быў адзiны, хто грошы ўзяў. Усе астатнiя рабаўнiкi - тыя як людзi... Скрыню вiна якога выносiлi ды пару бляшанак кансэрваў на закуску. Ноччу рабавалi, а ранiцай, працьверазеўшы, грошы прыносiлi. Вунь электралiнейшчыкi, дык тых i ў турму грэх было садзiць. Жылi, небаракi, у кузьнi - у хату нiхто не пускаў, бо яны ў суседняй вёсцы адрыну спалiлi па неасьцярожнасьцi. Вось i давялося электралiнейшчыкам у сярэдзiне лiстападу ў кузьнi жыць, зубамi ад холаду ляскаць. А на кастрычнiцкiя сьвяты, канчаткова адубеўшы, у краму ўлезьлi. Усю ноч гарэлкаю грэлiся ды на гармонiку гралi, а ранiцай да Пракопаўны прыйшлi... з пакаяньнем. Таго ж дня сьвятло ў вёску далi i крамныя дзьверы бляхаю абабiлi. Але ўсё адно брыгадзiр iхны на "хiмiю" паехаў - як высьветлiлiся, ён ужо так чацьверты сельмаг рабаваў. I вось, праз два з паловаю гады пасьля тых падзеяў, прабiў i Iванавы час лезьцi ў краму.

"Чарнiла", па словах вартаўнiка бычкоўскай крамы Гарашчэнi, стаяла ў прыбудове. "Вазьму пару пляшак, пакладу дзе-небудзь, каб Лёшка ўбачыў... З ночы нап'ецца, а ўраньнi мiлiцыя абудзiць..." - з гэтымi думкамi Iван i падышоў да Гарашчэневай хаты. У вокнах хаты лiпела кволае сьвятло: лямпачка гарэла дзесьцi ў прысенку i гэта сьведчыла за тое, што вартаўнiк мог зьявiцца на аб'екце ў любую хвiлiну.

Дзiўна, але ён зусiм не хваляваўся, i толькi даткнуўшыся плечуком да плоту, адчуў, як да холаду манцiроўкi, якую хаваў у рукаве, дадаўся непрыемна-казытлiвы халадок у пахвiне.

... Плот быў гэткi ж, як сама крама: дошкi шмат дзе падгнiлi, трымалiся на адным цьвiку, i Йван, адсунуўшы адну зь iх, спрытна ўлез у дзiрку. Трэснула пад нагою кара, прашапацела над галавою начнiца, i халадок, якi нарадзiўся ў пахвiне, вомiгаў разьлiўся па ўсiм целе. Тут, у закутку, якi ўтваралi збуцьвелы плот i крамная сьцяна, захоўвалi некалi лазовую кару. Яшчэ i Iван памятаў, як мацi разам зь iншымi жанчынамi хадзiла ў зарэчныя кусты, дзерла там лазовую кару i потым, высушыўшы на сонцы, несла здаваць у краму. Лазу ўжо даўно нiхто ня дзер, а вось плот ды прысьценак, дзе яе захоўвалi, засталiся i паволi буцьвелi на дажджы i сонцы.

Намацаўшы дрыготкiмi пальцамi прабой на дзьвярах прыбудовы, Iван выцягнуў з рукава манцiроўку i прыслухаўся. Яму падалося раптам, што дзесьцi зусiм побач трэснула кара i нехта здушана кашлянуў. Анямелымi рукамi ён упiхнуў манцiроўку ў прабой, пацягнуў мэталёвае дзяржальна, i амбарны замок з грукатам звалiўся пад ногi. Ён ступiў у прысьценак, памацаў нагою ў цемры, наткнуўшыся спачатку на пустое вядро, потым на нейкае жалезьзе, i нарэшце да вуха ягонага даляцеў такi лагодны i такi жаданы бразгат напоўненых бутэлек. Сунiмаючы дрыготку, Iван разапхаў бутэлькi па кiшэнях, пiхнуў адну бутэльку за пояс штаноў i, наступiўшы ў поцемках на вядро, пакiнуў месца злачынства. Прабiраючыся ўздоўж сьцяны, ён паспрабаваў разгледзець этыкетку на бутэльцы, а прачытаўшы дзiўнае слова "ацэтон", спалохана войкнуў. Нейкая шалёная сiла вывернула руку, прыцiснула да зямлi; зямля кульнулася дагары нагамi, i разам са звонам разьбiтай бутэлькi пачуў Iван злавесны голас:

- Папаўся, зладзюга!

Тое, што адбывалася потым, успрымалася як нейкi вусьцiшны сон. Яму заехалi па шыi, павялi некуды ў бок Зарэчанскай вулiцы, потым стукнулi яшчэ раз, хоць ён i не супрацiўляўся, i, узьняўшы за каршэнь у паветра, пасадзiлi ў матацыклетны вазок. Ён паспрабаваў устаць, яму заехалi трэцiм разам, з калашыньня штаноў выпала бутэлька, i ён, плюхнуўшыся на сядзеньне, суцiх да часу, з галавою накрыўшыся каляным брызэнтам. Пасьля кухталёў увушшу натужлiва зьвiнела. Ён амаль нiчога ня чуў, i здавалася, што паветра ў лёгкiя паступае праз вушы. У вазку трэсла, ад выхлапной трубы перла задушлiвым гарам, i на Iвана ўжо на першых кiлямэтрах дарогi найшло ачмурэньне...

... Яшчэ ў люльцы яго званiтавала. Яму паляпалi па шчоках, пырснулi ў твар вады, пацягнулi, трымаючы пад пахi, па нейкiм даўгiм калiдоры i неўзабаве, абклаўшы незласьлiвымi мацюгамi, паклалi на жалезны ляжак. Ён удыхнуў халаднаватае, прапахлае прыбiральняй паветра, злавiў краем вуха нечы магутны храп, i суцiх незварушна, разважаючы - што гэта было: жахлiвы сон, цi хваравiтае трызьненьне?

Ранiцою яго абудзiў зычны голас:

- Мамедаў, на выхад!

У куце зарыпеў ложак, i той, каго клiкалi Мамедавым, усхапiўся на ногi. Сукамэрнiк памахаў у паветры рукамi, папрысядаў дзеля разьмiнкi i пад незадаволеныя воклiчы сяржанта, што стаяў ля ўваходу, выйшаў з камэры.

Iван павярнуўся на другi бок, пацёр зьнямелую шыю - спаць давялося на жалезнай сетцы, - i задумаўся.

"Што рабiць?" - думаў Iван, тупа пазiраючы на брудную сьценку. Ён шмат разоў паўтарыў у думках гэтае пытаньне, але адказу не знайшоў. Адлежаўшы правы бок, ён крутнуўся на правы i ў той жа мiг пачуў незадаволены голас каўказца:

- Я патрабую начальнiка! Што вы мяне да гэтага хлапчука водзiце?

Потым бразнула завала, i дзьверы з працяглым рыпам адчынiлiся. Iван прыўзьняўся на локце, але замест шаргатлiвых крокаў пачуў нешта зусiм iншае.

- Ну як, званiў? - запытаўся каўказец зьнацку ацiхлым голасам.

- Званiў. Нiхто не падымае, - адказалi з калiдору, i каўказец, сказаўшы штосьцi па-свойму, выцягнуў з кiшэнi нататнiк.

- Пазванi па гэтым, - шапянуў ён, вырываючы аркушык, пасьля чаго дзьверы з бразгатам зачынiлiся.

- Эй, ты хто? - выдыхнуў Мамедаў, толькi цяпер заўважыўшы, што ён у камэры не адзiн.

- Бянько-оў, - адказаў Iван, ня ў сiлах утаймаваць дрыготку ў голасе. У гэты момант ён згадаў Лёшкавы аповеды пра асобаў каўкаскай нацыянальнасьцi, якiя лютуюць у камэрах, i яму стала не па сабе.

- Што, зарэзаў каго? - запытаўся Мамедаў.

- Ды не... У краму залез, - прашаптаў Iван са свайго кута, намагаючыся не глядзець на каўкасца.

На радасьць Iвану, сукамэрнiк плюхнуўся на ложак, памаўчаў хвiлiну, зь веданьнем справы запытаўся:

- Колькi ўзяў?

- Пя-аць! - усхлiпнуў Iван, але пра тое, што ў пляшках было не вiно, а ацэтон, прамаўчаў.

- Э-эх! Цi варта было з-за пяцi штук рукi пэцкаць? - з запалам вымавiў каўказец i, аглушальна рыпнуўшы спружынамi, кульнуўся на бок.

I сапраўды - цi варта? Думка заварушылася, закружыла ў галаве. Iван уявiў, як роспачна будзе плакаць мацi, пачуўшы пра ягоную бяду, i да таго iрэальнага плачу дадаўся зусiм рэальны бразгат дзьвярэй.