Рувим Фраерман - Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке)

Таня ступiла на снег, стараючыся не рыпець. Лёгкая зiхатлiвая iмгла пасыпалася ёй на плечы, на твар. Яна правяла рукой па сваёй непакрытай галаве i выйшла за вароты. Яна перабегла вулiцу i спынiлася ля дома, дзе жыла Жэня. Яна ўся патанула ў сумётах.

Таня прысела на снег i пасядзела трохi, саромеючыся зазiрнуць у акно. Потым стала на сумёт. Акно было якраз перад вачыма. I скрозь шкло было бачна святло, падобнае на месяц сваёй смутнай белiзной. Гэта гарэлi свечкi на ёлцы. А вакол яе рухалiся дзецi. Ценi iх праплывалi мiма нерухомага позiрку Танi, i ў кожнай яна пазнавала Колю.

Галава яе палала на марозе.

А яна ўсё глядзела. I ценi плылi i плылi, як у цьмяным царстве вады. I толькi адна заставалася нерухомай, больш глыбокай i нерухомай, чым iншыя, цень вялiзнай рыбы з апушчаным хвастом. Але i яна таксама паплыла. Яна рухалася то ўверх, то ўнiз, то станавiлася ўпоперак усяго шкла. I нават бурбалкi, што яна выпускала з рота, былi добра бачны.

"Што гэта? - з дзiкiм страхам падумала Таня. - Дык гэта ж акварыум Жэнi, якi стаiць на акне".

Але вось чыесьцi цёмныя рукi пацягнулiся да акна, i рыба знiкла. Знiкла i ўся чароўная карцiна, якая доўга займала Таню. Нехта спiной засланiў акно.

Блiзка стукнулi дзверы на ганку. Таня хутка прысела. Яна слiзганула з сумёта i, пераскокваючы цераз снег, цераз лёд, праз мёрзлыя дошкi палiсада, памчалася прэч.

Яна бегла немаведама куды, блукала без напрамку, пакуль хваляванне яе не сцiхла. Але якая глыбокая журба ўсё яшчэ цяснiла яе iстоту!

Таня не адважвалася зайсцi ў свой дом. Яна пастаяла яшчэ на двары пад плотам за ствалом бярозы, якая схавала яе ад усiх.

- Што гэта са мной? - гаварыла яна, невядома да каго звяртаючыся. - Што са мной? Адкуль усё гэта, скажыце мне хто-небудзь!

Бяроза маўчала, i шумела адна толькi ялiна, неахвотна прапускаючы скрозь хвою халоднае паветра.

Фiлька выйшаў без шапкi на ганак i цiха паклiкаў Таню. Яна не азвалася. Ён зазiрнуў нават за браму i пайшоў назад. I толькi калi ён схаваўся, Таня вярнулася ў дом. Яна ўвайшла ў свой пакой, дзе дзецi па-ранейшаму кружылiся вакол яе бацькi. А на крэсле стаяў Коля i мяняў згарэлыя на пiхце свечкi. Калi Таня ўбачыла яго, у яе перахапiла дыханне. Яна пахiснулася. Валасы яе былi вiльготныя ад iнею, уся вопратка ў снезе.

- Таня, дзе ты была? - спытаў з трывогай бацька.

- Я выходзiла на вулiцу падыхаць. У мяне закруцiлася галава.

- Тады iдзi лажыся на мой ложак, - сказала мацi.

Коля саскочыў з крэсла i падышоў да Танi зусiм блiзка.

- Пачакай, - сказаў ён, - я хачу паказаць табе свой падарунак. Я хадзiў па яго далёка да знаёмага кiтайца.

Ён прынёс ёй спачатку цэлую кучу матылёў - тонкiх чарвячкоў, чырванейшых за ягады шыпшыны ў лесе. Яна паклала iх на печ, дзе сушылiся дровы. Потым ён паказаў ёй маленькi акварыум, дзе плавала залатая рыба. Яна была вялiкая, з апушчаным хвастом, падобным на доўгую сукенку. Яна штурхалася ў шкло. Яна ледзьве змяшчалася ў сваiх празрыстых сценах. Лiсточкi зелянiны плавалi зверху па вадзе.

Таня сказала:

- Ты хадзiў па яе да кiтайца? I зусiм дарэмна. Я не трымаю, як Жэня, рыбак за шклом на акне. Прыйдзецца яе засмажыць.

Коля ссунуў бровы, вочы яго пацямнелi, зрабiлiся непранiкальныя. Ён як быццам не чуў слоў Танi. Толькi рукi яго аслабелi, акварыум захiстаўся, рыба, пляснуўшы хвастом, усплыла наверх, i некалькi кропель вады вылiлася цераз край на падлогу.

Коля падышоў да старой, якая ўвесь вечар стаяла ў дзвярах.

- Няня, - сказаў ён, - засмажце гэтую рыбу з бульбай. Таня просiць.

- Так, так, - сказала Таня, - засмажце яе, няня. Яна вельмi смачная. Яна з пароды карасёвых.

I падышоўшы да бацькi, яна ўзяла яго за рукi.

- Тата, мы будзем з табой сёння многа танцаваць. Ты добра танцуеш.

I вось ногi яе, што так многа выбегалi па сумётах i па снезе, зноў пачалi рухацца - цяпер па гладкай падлозе. Яна станавiлася на дыбачкi, каб пакласцi руку на плячо бацькi. I калi галава яе, злёгку закiнутая назад, стамлялася, Таня нахiлялася i лбом прыцiскалася да ягонага рукава. А рукi бацькi злёгку пагойдвалi яе. Яна хiлiлася туды i сюды, як рачная трава, што вырасла на цiхай плынi. I ён быў шчаслiвы, усмiхаўся. Нарэшце ён быў узнагароджаны за свае намаганнi, якiя здавалiся яму сёння дарэмнымi: за свае багатыя падарункi, за вясёлыя танцы, за апельсiны ў лёдзе, за некалькi кропель вiна, якiя дазволiў ён выпiць дзецям.

Мацi хадзiла сярод гасцей таксама шчаслiвая. Хаця кожны крок яе быў стрыманы, але твар жывы, i нават голас быў у яе iншы.

Таня танцавала i з мацi, i з Надзеяй Пятроўнай i, стамiўшыся, спынiлася ў кутку за сваiм прыбраным дрэўцам. Побач з ёй ля акна стаяў адзiнока Фiлька. Пра яго яна зусiм забыла: за ўвесь вечар не сказала яму нi слова.

Фiлька некалькi разоў паклiкаў яе. Яна ўзняла на яго свой няўважлiвы позiрк.

- А заўтра нехта з Колем пойдзе на каток, - сказаў Фiлька.

- Ты хiба? - спытала Таня.

Фiлька пакiваў галавой.

- Дык хто ж?

- Жэня.

- А-а...

Таня схапiлася за дрэўца. Яно захiсталася пад цяжарам яе рукi, i срэбны шарык звалiўся i пабiўся аб падлогу. Таня наступiла на асколкi нагой.

- Што яшчэ прасiў цябе сказаць мне Коля?

Але Фiльку ўжо стала шкада яе.

Яго твар, цёмны, як у бацькi i братоў, блiшчаў пры святле свечак.

Ён сказаў:

- А я магу свечку з'есцi.

Таня моўчкi глядзела на яго. А Фiлька сапраўды ўзяў з пiхты запаленую свечку, пагасiў яе i пачаў жаваць. Таня схамянулася.

- Што ты робiш, Фiлька? - закрычала яна. - Можа, гэта шкодна!

- Ты што, Таня, гэта зусiм не шкодна, - сказаў Фiлька. - Гэта не так смачна, але затое смешна. Праўда?

Сапраўды, Таня не магла ўтрымацца ад смеху.

А на вачах у Фiлькi загарэлiся слёзы. Яны, быццам агеньчыкi, свяцiлiся з-пад ягоных тоўстых павек. Ён усё жаваў i жаваў.

"Чаму ён быццам плача?"

Таня азiрнулася, але не знайшла нiкога, праз каго Фiлька мог бы плакаць.

"Можа, у гэтыя дзiцячыя свечкi падмешваюць якое-небудзь горкае рэчыва?"

Яна сiлай адабрала ў яго свечку.

- Ты захварэеш, Фiлька, - сказала Таня. - А ранiцай я хацела пайсцi з табой на спектакль у школу. I навошта ты, - дадала яна, - паказваеш дзецям дурныя прыклады? Паглядзi.

Побач з Фiлькам стаяў яго маленькi брат i таксама жаваў свечку. Але ён, напэўна, не адчуваў пры гэтым нiякай горычы. Яго твар з шырокiмi скiвiцамi быў толькi хiтраваты i выказваў поўнае задавальненне.

А ў руцэ ён трымаў апельсiн.

XV

Госцi разышлiся за поўнач, i Таня ўсiм пажадала шчасця: сваiм дружным i нядружным сяброўкам, i паляўнiчаму, i Фiльку, i бацьку, i мацi, i Надзеi Пятроўне.

I Колю сказала:

- З Новым годам, Коля! Будзь, сябра, шчаслiвы i забудзем пра гэтую дурную рыбу.

Яна вырашыла болей не думаць пра яго.

А сярод ночы Таня спалохана прачнулася. З лiчынак, што яна ўчора паклала на печ, вывеўся малады камар. Можа, гэта быў i стары камар, якi абагрэўся памiж матылёў на печы, але толькi ён раптам ажыў i зазвiнеў.

Гэта было так страшна! Ён звiнеў сярод ночы ўзiмку, калi яму зусiм не трэба звiнець.

Таня сядзела на ложку, гледзячы ў цемру, i слухала гэты звон, гэтае трапятанне камарыных крылаў, а сэрца яе стукала моцна, нiбы ляскотка начнога вартаўнiка.

Няўжо гэты слабенькi гук мог яе спалохаць?

"Трэба яго забiць", - падумала Таня.

Але камар папiшчаў яшчэ трохi i змоўк. Ён памёр сам.

Таня зноў заснула i ранiцай прачнулася з радасцю.

Мацi пайшла ўжо ў бальнiцу на дзяжурства, але гэта не засмуцiла Таню. Якое раздолле было ў яе на душы, якiм лёгкiм стала яе цела - яно нiбыта згубiла сваю вагу.

"Што гэта, - думала яна, - вакацыi? Цi, быць можа, на самай справе каханне, пра якое без усякага сумнення гаворыць тоўстая Жэня? Ну i няхай каханне... Няхай яно... Але я буду з iм сёння танцаваць на ёлцы. I я пайду на каток. Я iм не буду перашкаджаць. Я пастаю там з краю за сумётам i пагляджу, як яны будуць катацца. I, можа, у яго на каньку развяжацца якi-небудзь раменьчык. Тады я завяжу яго сваiмi рукамi. Так, я зраблю гэта абавязкова".

I пакуль Таня мылася i снедала, яна ўвесь час думала пра гэта. I вочы яе ззялi, i новым уражаннем здаваўся ёй кожны яе крок, кожны рух рукi.

Яна натачыла канькi, перавязала iх моцна раменьчыкамi i паклiкала старога сабаку, кiнуўшы яму на снег кавалачак цукру. Той пашукаў яго, тыцкаючы пысай у розныя месцы, але пры сваiм слабым нюху так i не змог знайсцi.

I ўсё-такi бедны Тыгр i гэтым разам пайшоў з ёю. Але, як потым разважыў ён сваiм старэчым розумам, гэта было абсалютна дарэмна. Яны дарма прастаялi цэлую гадзiну на рацэ ля катка, хаваючыся за кожны сумёт. Нiкога яны тут не напаткалi. Пуста было вакол. А тое, што яны ўбачылi ўнiзе на рацэ, было нават небяспечна. З-за далёкага мыса, пакрытага лесам, цiха краўся вецер, ён краем чапляў скалы i з сiпеннем здуваў снег з камення.

Так прастаялi яны з Таняй даволi доўга i пайшлi назад. Але толькi яны паднялiся наверх па сцежцы за рыбаковымi хатамi, як адразу ж убачылi Колю. Ён iшоў, падтрымлiваючы Жэню, а яна нахiлялася, коўзалася па ледзяных дарожках, раскатаных дзецьмi рыбакоў. У руках яны трымалi канькi.