Михась Лыньков - Мiколка-паравоз (на белорусском языке)

Параход, патушыўшы агнi, паплыў далей па Дняпру. Мiколка з партызанамi пайшлi ў горад, на станцыю. Калi прыйшлi i пакуль усё разведалi ад рабочых, аказалася, што спазнiлiся. На станцыi стаяў ужо гатовы да адпраўкi цягнiк. У канцы яго быў прычэплен арыштанцкi вагон. Навокал стаяў моцны канвой. На станцыi было багата немцаў. Напалоханыя падзеямi з параходам, яны прымалi выключныя меры аховы.

I тут надумалiся нашы партызаны на выключны ўчынак, каб не дапусцiць сваiх таварышаў на лютую расправу немцам. Мiколка падышоў да паравоза i, угледзеўшы на iм знаёмых людзей, паспеў абмяняцца з iмi парай-другой слоў. Партызаны зайшлi за стрэлкi. Да iх пабег i Мiколка.

I вось рушыў цягнiк. Быў ён змешаны, так званы тавара-пасажырскi. Спераду былi пасажырскiя вагоны, у канцы таварныя. Арыштанцкi вагон быў ззаду таварных. Калi на станцыi было светла ад лiхтароў, дык тут, за стрэлкай, пачыналася такая цемра, што хоць вока выкалi. Цягнiк цiха iшоў цераз стрэлку. Мiколка, як самы вопытны ў чыгуначных справах, кiраваў пасадкай атрада на цягнiк. Яны садзiлiся неўзаметку на падножкi таварных вагонаў. Цягнiк прыбаўляў ходу. Партызаны размясцiлiся на дзвюх тармазных пляцоўках. Нiякi нямецкi часавы не дабярэцца сюды. Не лазiць жа немцам па дахах вагонаў! Затое партызаны могуць лазiць. Хоць страшна, але ж трэба. I адзiн за адным па бакавiне вагона яны ўзбiраюцца на дах, асцярожна пераступаюць з вагона на вагон, цiха пасоўваюцца ўсё блiжэй i блiжэй да арыштанцкага вагона.

Вось i зусiм ужо блiзка. Да арыштанцкага вагона застаўся адзiн толькi таварны вагон. Далей iсцi нельга. На пляцоўках вагона-турмы стаяць часавыя, не лезцi ж на iх. Таго i глядзi патрапiш на кулю цi звалiшся пад калёсы.

Партызаны асцярожна злазяць на тармазную пляцоўку таварнага вагона. Цягнiк прыбаўляе ходу. Ён iдзе з гары. Моцна нацiскаюць адзiн на адзiн вагоны, абвiсае кручча, якiм сашчэплены памiж сабою вагоны. У самы раз iх цяпер раскруцiць, расшчапiць! Бо як пойдзе цягнiк на гару, на пад'ём, тады не расшчэпiш нацягненыя крукi. I прыступае Мiколка да работы. Перагнуўшыся цераз борт пляцоўкi, партызаны трымаюць Мiколку за ногi, за куцы пiнжачок. Мiколка, павiсшы над крукамi, раскручвае сашчэпку. Вось можна ўжо i расшчапiць. Але не з Мiколкавымi сiламi, ды яшчэ ў такiм нязручным становiшчы, падняць цяжкi крук. Але дзе не хапае сiлы, там выручае спрыт, выручае здагадка. I, моцна ўчапiўшыся абедзвюма рукамi ў крук, камандуе Мiколка:

- Цягнiце мяне цяпер угору!

Падцягваюць Мiколку ўгору, разам з iм падымаецца крук. Яшчэ секунда i кiдае яго Мiколка. Бразнуўшыся, абвiсае крук i важна гойдаецца з боку ў бок у такт колам вагонаў. Мiколка з камандай гатовы закрычаць "ура", гатовы пусцiцца ў несусветныя скокi ад вялiкай радасцi. Але не раскрычышся тут, не разгонiшся на скокi на цеснай пляцоўцы. А пярэднi вагон усё больш i больш адыходзiць уперад. Адчэплены арыштанцкi вагон разам з таварным паволi зацiшаюць ход. Партызаны саскокваюць з падножкi, хаваюцца пад адкос, чакаюць, што ж будзе далей, што будуць рабiць немцы.

Цiха скрыгануўшы коламi, сталi вагоны. Толькi i распазнаеш iх, гледзячы з-пад адкосу. Цёмныя абрысы вагонаў ясна выдзяляюцца на змрочным небе начы. Партызаны чакаюць. Але ў арыштанцкiм вагоне цiха. Не чуваць адтуль нi гукаў, нi шолаху. Цёмна ў вагонных вокнах, не вiдаць нiводнага водблiску свечкi.

- Што за чамярыца? А дзе ж людзi, канвой? - думалi i здзiўлялiся партызаны. Акружылi вагон. Яшчэ раз прыслухалiся - цiха ў вагоне. Пастукалi - нiхто не адказвае. Тады пачалi моцна бiць у замкнутыя дзверы, але вагон маўчаў, не адзываўся нiводным гукам на стук.

- Буфер сюды! - закамандаваў Мiколка.

Знялi з вагона буфер i, падняўшы яго, пачалi iм бiць з усiх сiл у замкнутыя дзверы. Хвiлiна-другая - i цяжкiя, акутыя жалезам дзверы сарвалiся з завесаў. Разбiлi i другiя дзверы i толькi тады ўскочылi ў вагон. I тое, што ўбачылi яны, было зусiм нечаканым i незразумелым. На лаўках ляжалi пазвязваныя нямецкiя салдаты. Тут жа ляжалi i звязаныя два нямецкiя афiцэры з канвою.

Канвой хоць i звязаны, але ж быў у вагоне. Не было толькi арыштаваных. Як нi старанна аглядалi кожны куток вагона, нiводнага з арыштаваных не знайшлi. I куды падзелiся яны, нiхто не мог дакладна давесцi. Былi цэлыя дзверы i вокны, былi цэлыя, акутыя дзе-нiдзе жалезам, сцены. I толькi пасля даведалiся партызаны, што арыштаваным удалося шчаслiва ўцячы з вагона праз спецыяльна прарэзаную дзiрку ў падлозе вагона пад адной з лавак. Перад тым як уцячы на хаду з вагона, арыштаваныя зрабiлi смелы напад на канвой, абяззброiлi яго i, каб не было перашкоды для ўцёку, павязалi яго. А дзiрка ў вагоне была знарок падрыхтавана загадзя рабочымi, калi вагон яшчэ стаяў у дэпо.

Хоць Мiколка вельмi хацеў пабачыць свайго бацьку, для якога ён так стараўся, усё ж бацькава нечаканае знiкненне не надало яму суму. Мiколка быў надзвычай радасны i задаволены.

- Маладзец бацька! Не паддаўся, уцёк...

А тым часам ужо развiднела. Падышла група рабочых з блiжэйшай пуцявой казармы. З iх дапамогай абярнулi вагоны i скiнулi iх пад адкос.

- Далоў нямецкую турму! - жартавалi рабочыя, падкладаючы шпалы i тэлеграфныя слупы пад арыштанцкi вагон, каб ямчэй спiхнуць яго ўнiз.

Нямецкiх салдат пусцiлi на волю.

А самi падалiся праз лясы да свайго атрада, да слаўнага свайго "браняносца".

* * *

Гiсторыя з пакражай палкоўнiка i смелым уцёкам бальшавiкоў нарабiла вялiкага шуму ў немцаў. Па вёсках пайшлi ўзмоцненыя карныя атрады. Яшчэ больш пасыпалiся розныя кары на рабочых. Барацьба прымала рашучы i жорсткi характар. Але рабочыя не здавалiся. Чым большыя былi кары, тым марудней iшлi цягнiкi, тым больш было рознае шкоды для немцаў.

Шалелi нямецкiя генералы. Прымалi i абвяшчалi самыя суровыя загады, рабiлi захады, каб злавiць людзей, якiя супрацiўлялiся iм, перашкаджалi беспакарана грабiць гарады i вёскi, распаўсюджвалi пракламацыi сярод нямецкiх салдат. I хутка Сёмка-матрос i дзед Астап даведалiся, што iх галовы ацэнены ў сотнi тысяч германскiх марак. Нават Мiколкава галава была ў генеральскiм цэннiку. Гэтыя цэны былi вызначаны ў спецыяльным генеральскiм загадзе, расклееным па гарадах i па вёсках.

Прачытаў гэты загад дзед Астап i, злажыўшы тры пальцы ў вядомую камбiнацыю, урачыста сказаў:

- Вось усё тое, што атрымаюць ад нас i за нас!

Зiрнуў на яго Сёмка-матрос, падмiргнуў дзеду i загадаў спецыяльную пячатку выразаць. Днi са два стараўся Мiколка, выразаў пячатку з лiпавай плашкi. Пячатка выйшла важнецкая, памерам у далонь, з ясным малюнкам, з вялiкiмi лiтарамi. На самай сярэдзiне ў кругу быў майстэрскi выразаны звычайны кукiш. А навокал яго вiлiся буйныя лiтары слоў: "Нямецкiм генералам - з любоўю ад партызан". Гэта пячатка хутка з'явiлася на ўсiх генеральскiх загадах. Гэтую пячатку лажылi на спецыяльныя распiскi, якiя выдавалi партызаны нямецкiм салдатам, калi адбiралi ў iх якое дабро цi зброю. Захопяць у палон атрад, адбяруць карабiны, коней, награбленае дабро, Мiколку загадваюць:

- Ану, пiшы iм дакумент, распiску!

Пiсаў Мiколка:

"Мы, партызаны, даём распiску ў тым, што сорак карабiнаў, пяць рэвальвераў, сорак коней, трыста пудоў хлеба, награбленага ў сялян, прыняты намi ад нямецкай часцi ў поўным парадку i спраўнасцi, што i сведчым сваiмi подпiсамi i пячаткай. Выдана гэта для нямецкiх генералаў".

А напiсаўшы, даставаў Мiколка з торбы пячатку, браў кусок бяросты, запальваў яе i, пакапцiўшы пячатку, важна прыкладаў лiпавы кукiш да "квiтанцыi". З усiх канцоў да генералаў сыпалiся гэтыя кукiшы.

Шалелi генералы i кiдалi сiлы, каб расправiцца з партызанамi. Падцягнулiся i нашы лясныя ваякi. З параходам цяжка было ўпраўляцца, не зацягнеш жа яго ў лес. А па Дняпру хадзiлi ўзброеныя нямецкiя судны, якiя не сягоння, дык заўтра маглi засцiгнуць параход у затоцы i захапiць яго. I як нi шкадавалi хлопцы свайго "браняносца", яны вымушаны былi расстацца з iм. У светлую месячную ноч, зняўшы з парахода ўсе кулямёты i гарматы, вывелi яго партызаны на сярэдзiну ракi i затапiлi на самым глыбокiм месцы, каб перашкодзiць нямецкаму параходнаму руху. А ранiцой з вялiкiм задавальненнем назiралi, як на гэтым месцы затапiўся нямецкi параход, наскочыўшы дном на партызанскага "браняносца".

Лагер свой партызаны прымушаны былi пераводзiць у другiя месцы, каб збiваць з панталыку немцаў.

Шчаслiвыя хаўтуры

Атрад Сёмкi-матроса наблiжаўся да горада, каб дапамагчы рабочым на выпадак якой сутычкi з немцамi. А такiя сутычкi маглi быць. Атрад разбiлi на тры часткi, каб лягчэй было прабрацца праз нямецкiя войскi. У перадавым атрадзе былi Сёмка-матрос, Мiколка, дзед Астап i сотня коннiкаў партызан. З атрадам быў адзiн кулямёт, рэштка кулямётаў была ў другiх атрадах. У кожнага партызана былi карабiнка, рэвальвер, гранаты. Некаторыя спрытнейшыя мелi яшчэ шаблi.

Атрад спынiўся на начлег у адным вялiкiм сяле. Ужо з даўняга часу павялося, што партызаны рабiлi па вёсках суд i расправу над тымi, хто крыўдзiў сялян, хто прыгнятаў бедных. I доўга разбiралi Сёмка-матрос, дзед Астап i Мiколка розныя сялянскiя скаргi i крыўды. Скардзiлiся на мясцовага памешчыка, якi такую волю пры немцах займеў, што адбiрае ў сялян зямлю, не пускае iх у лес, з дапамогай немцаў жорстка распраўляецца з усiмi тымi, хто быў раней у батрацкiх камiтэтах i ў сельсаветах.